Hasan Sabbah, Haşhaşiler ve Alamut Kalesi

Hasan Sabbah Kimdir?

Hasan Sabbah, (tam adı El-Hasan bin Ali bin Muhammed bin Cafer bin El-Hüseyin bin Muhammed es-Sabah el-Hımyerî ) 11. yüzyıl ortalarında İran’da doğmuştur. Küçük yaşlarda İran’ın Rey şehrine (günümüzde Tahran civarı) babasıyla göç etmiştir. Sabbah, dini eğitimini bu şehirde almıştır.

Rey şehri, 9. yüzyıldan beri dailerin faaliyet merkezlerinden biriydi. Hassan Sabbah da bu kişilerin etkisi altına girmiştir. Hasan Sabbah otobiyografisinde de Rey’de Bâtıni mezhebinden olan Emire Zerrab ile mezhepleri hakkında tartışmalar yaptığını ve onun anlattıklarından etkilendiğini, ayrıca Necm Sarrac adlı bir kişiden de Bâtınilerin mezhebi hakkında bilgi aldığını ifade eder.

Hasan Sabbah, Nizamülmülk ve Ömer Hayyam Arkadaş Mıydı?

Hasan Sabbah ile ilgili günümüzde de tartışma konusu olan ve en çok merak edilen konulardan birisi de Selçuklu veziri Nizâmülmülk, Ömer Hayyâm ve Hasan Sabbah’ın arkadaş oldukları ile ilgilidir. Bu üç önemli şahsiyetin arkadaş olduğu ve birlikte bazı derslere devam ettikleri, aralarından kim daha önce yüksek bir makama ve servete ulaşırsa onun diğerlerine yardım edeceğine dair yeminleştikleri söylenir. Yine bu rivayetlere göre Nizâmülmülk’ün vezir olunca Hasan Sabbah’a valilik teklif ettiği, ancak onun merkezden uzaklaşmamak için sarayda bir görev istediği, bu isteği kabul edilince Nizâmülmük’ün görevine göz diktiği, bunu fark eden Nizâmülmülk’ün onu Sultan Melikşah’ın gözünden düşürüp saraydan uzaklaştırdığı ve Hasan Sabbah’ın bu yüzden de Mısır’a kaçtığı söylenir. Bu hikâye bazı tarihçiler tarafından da kabul edilmekle beraber 1017-1018 tarihlerinde doğan Nizâmülmülk’ün, 1046-1047 (veya 1053-1054) tarihleri arasında doğan Hasan Sabbah ile birlikte aynı hocanın talebesi olması uzak bir ihtimaldir. Ömer Hayyam’ın doğum ve ölüm tarihleri de bu hikayeyle uyuşmamaktadır.

Alamut Kalesi Nasıl Bir Yerdeydi?

Hasan Sabbah’ın, tarikatı için mekan olarak seçtiği Alamut, Deylem (Hazar Denizi’nin batısındaki dağlık bölge) sınırında yer alan, yüksekliği iki bin metreyi aşan kayalar üzerine kurulu bir kaledir. Kale dışa kapalı ve verimli, kayalıkların yanı sıra ağaçlık bir vadidedir.

Alamut Kalesi, daha önce de İsmaililer tarafından merkez olarak kullanılmıştır. Hasan Sabbah’ın belki de bu yüzden Alamut Kalesi’ni seçtiğini düşünenler vardır.

Oradan geçtiği tarihte kalenin çoktan istila edilmiş olduğu düşünülse de Marco Polo kitabında kaleden şöyle bahsetmiştir:

“O iki dağ arasında bir vadide dünyadaki her türlü meyve ile dolu normale göre çok büyük ve güzel olan bir bahçeyi duvarla çevirmiştir. Orada her tarafı yaldızlı ve güzel resimlerle süslü eşi görülmemiş en güzel evler ve en güzel saraylar bulunuyordu. İçinden süt bal ve su akan kanallar vardı.”

Marco Polo’nun bunları yolunun geçtiği yerlerden öğrendiği düşünülmektedir.

Alamut Nasıl Ele Geçirildi? 

Hasan Sabbah’ın kaleyi nasıl ele geçirdiği konusunda farklı kaynaklardan bilgiler vardır. Sabbah’ın kaleyi 3 bin dinara satın aldığı veya Batıniliği yaymaya çalışan dailerin kullandığı metotları kullandığı bu yorumlardan bazılarıdır. Bir efsaneye göre de Hasan Sabbah, Mehdi’den Alamut’ta üzerinde oturacağı bir sığır derisinin kaplayacağı kadar toprak istemiştir ve Mehdi de bu isteği kabul etmiştir. Sonrasında Sabbah deriyi ince ince sırım çekmiştir ve kalenin etrafını deriyle çevirerek kaleye sahip olmuştur.

Sabbah’ın Fedaileri 

Hasan Sabbah’ın istediği kişileri alelade öldüren fedailer, zor ve tehlikeli görevlerden kaçmıyorlardı. Peki neden?

Marco Polo, eserinde fedailere ikram edilen haşhaş ceviz ve baldan oluşan bir karışımdan bahseder. Bu karışımdan sonra kendilerinden geçen kişiler tekrar uyandıklarında kendilerini cennetin içinde bulurlar. Güzel kadınların, renkli ağaç ve bitkilerin, baldan ve sütten nehirlerin olduğu yeri fedailer cennet zanneder. Sonrasında da Hasan Sabbah’ın karşısında uyanırlar. Efendileri de onlara yapmaları gereken şeyleri söyler ve cenneti vaat ederdi. Onlar da efendilerinin sözünün her şeyin üstünde olduğundan dolayı ona inanırlar ve emirlerini yerine getirirlerdi.

Ancak bu bilgiler sadece tek bir kaynakta geçmektedir ve bu sebeple doğru olduğu düşünülmemektedir. Fedailerin bu suikastlarda cesaretle rol almasının tek sebebinin davalarına ve efendilerine olan bağlılıkları olduğu söylenebilir. 

Hasan Sabbah, fedailerini kendisine öyle bir bağlamıştır ki fedailer onun için bir dakika bile düşünmeden ölüme gidebilirdi. Nitekim Hasan Sabbah, Selçuklu Sultanı Melikşah’ın gönderdiği bir elçinin önünde ona gücünü göstermek için yanındaki bir gence kendini öldürmesini emretmiş ve bu genç elçinin gözü önünde boğazını keserek kendisini öldürmüştü. Bir başka fedaiden ise kendisinin kaleden atlamasını istemiş ve yine aynı şekilde efendisinin bu sözüyle fedai kaleden aşağıya atlamıştı.

Örgütün Eylemleri

İsmaili dailerinin bir kısmı uzaktaki ileri karakollarda önemli yerler elde etmek ve bunları sağlamlaştırmakla uğraşırken diğer dailer dini propagandalarını Ehl-i Sünnet ve Selçuklu iktidarının ana merkezlerine yayıyorlardı. İsmaili daileri ile Selçuklu idarecileri arasında kan dökülmesine sebep olanlar, bu kişilerdir.

İsmaililerin ilk kurbanı, Arap tarihçisi İbnü’l-Esir’e göre davetlerine icabet etmeyen ve onları ihbar edecek olan bir müezzindir. Nizamülmülk, bu cinayeti işleyen İsmaili marangozu idam ettirmiştir. Bu olaydan sonra İsmaililer artık rakip ve düşman gördüğü kişilere karşı yetiştirdikleri fedailerle suikastlara başlamıştır. Böylelikle de Hasan Sabbah’ın kurmuş olduğu örgüt, eli kanlı ve Selçuklu idarecilerinin bile korktuğu bir örgüt haline gelmiştir.

İsmaililer, fedai terimini bizzat kendini öldüren kimseyi ifade etmek için kullanmışlardı. Onların cesaret, dürüstlük ve karşılıksız fedakârlıklarını öven bir İsmaili şiiri bulunmuştur. Alamut’un, Reşidüddin ve Kaşani tarafından alıntı yapılmış mahalli İsmaili vakayinamelerinde, kurbanların ve onların cellatlarının isimlerini bildiren bir şeref listesinin olduğundan bahsedilir.

Haşhaşiler; Nizamülmülk, Isfahan kadısı, Nişabur kadısı, sultanın süt kardeşi gibi büyük yöneticilerden ve alimlerden oluşan birçok kişiyi kurban etmiştir. Ancak fedailerin hedefleri sadece yüksek mevkideki kişiler değildi. Onlar, kendileri gibi düşünmeyen ve davalarına tehdit olarak gördükleri herkesi hedef almışlardı.

Haşhaşiler 

Günümüze kadar ortaya çıkarılan Nizari (İsmâilîyye mezhebinin alt kollarından biridir) metinlerinde ve onların aleyhinde yazılan İsmaili olmayan Müslümanlar’a ait eserlerde, Nizarilerin gerçekten haşhaş bağımlısı olduklarını gösteren bir kayıt yoktur. Cüveyni gibi Nizariler hakkında araştırmalar yapmış olan birçok Müslüman yazar da onlar için Haşaşi ismini kullanmamıştır. Nitekim Nizarileri Haşaşiler olarak isimlendiren birkaç Arapça metinde ise bu ismin haşhaş kullanımından dolayı kullandıklarına dair bir açıklama bulunmamaktadır. Sonuç olarak haşhaşi ismini, kullandıkları rivayet edilen haşhaştan dolayı aldıkları kesin olarak söylenememektedir.

Kaynakça