Nöroplastisite: Beynin Estetik Cerrahisi? 

       “Bunu arzulayan her insan, kendi beyninin heykeltıraşı olabilir.” 

             -Santiago Ramon y Cajal 

Estetik cerrahi, çağımızda çok sık kullanılan bir alan; insanlar çeşitli nedenler veya koşullarla -kişinin görünüşünü beğenmemesi veya geçirdiği bir kazadan ötürü görünüşünün bozulması gibi- estetik cerrahiye başvuruyorlar. İşin ahlaki boyutuna bakacak olursak, insanın sırf fiziksel görünüşünü beğenmediği için bunu değiştirmesi gayet doğal olarak karşılanmalıdır. Sonuçta hiçbirimiz şu an sahip olduğumuz bedenin özelliklerini seçerek bu dünyaya gelmedik. Seçemediğimiz başka bir alan ise aslında beyinlerimiz ve beyinlerimizin işleyişi. Peki beynimizi de dış görünüşümüzün değişimi gibi değiştirmek mümkün mü? Tam olarak plastik cerrahi olmasa da ona bir yönden benzeyen kendi başımıza da yapabileceğiniz “nöroplastisite” kavramı burada karşımıza çıkıyor. 

Nöroplastisite Nedir?

Şekil 1 

Nöroplastisite, beyindeki nöronların (sinir hücreleri) ve sinapsların (sinir ağları) yeni bilgi, duyusal uyarımlar, gelişim, hasar veya fonksiyon bozuklukları sonucunda bağlantılarını veya davranışlarını değiştirmesidir. Kısaca özetlemek gerekirse beynin adaptasyon yeteneği denilebilir. Beyindeki hücresel veya sinir ağında oluşan değişimler farklı şekillerde ve farklı durumlarda ortaya çıkmaktadır. Yapısal nöroplastisite; nöronlar veya sinapslar arasındaki bağın güçlenmesi/zayıflaması sonucunda oluşan değişimdir. Fonksiyonel nöroplastisite ise; sinapslardaki öğrenme ve gelişime bağlı oluşan kalıcı değişimlerdir. 

Nöroplastisite Nasıl Arttırılır? 

        Şekil 2 

Bilim insanları, önceleri beyin gelişiminin hayatımızın ilk yıllarından sonra durduğunu düşünüyordu. Yeni araştırmaların ışığında ise yetişkinlik çağında da beynimizin yeni sinaptik bağlar ve nöronlar oluşturduğu görülmektedir. Günlük 30 dakika egzersiz veya meditasyon yapmanın yeni sinapsların oluşumunu arttırdığı kanıtlanmıştır. Bu bilgiler ışığında nöroplastisite için kullanabileceğiniz ve kanıtlanmış beş yol şunlardır: 

• Seyahat 

Şekil 3 

Pittsburg Üniversitesi’nde klinik psikolog ve nörolojik cerrahide yardımcı doçentlik yapan Paul Nussbaum, şu şekilde açıklama yapmıştır: “Yeni, kompleks bir yere seyahat ettiğinizde, beyniniz başlarda biraz şaşıracak, ne olduğunu bilemeyecektir fakat bir süre sonra çevreyle iletişime geçerek tepki verecek ve nöronlarda yeni yollar ortaya çıkacak ve bu da beyninizin gelişmesini sağlayacaktır.” 

• Enstrüman Çalmayı Öğrenmek 

Şekil 4 

Belki de hepimiz yıllardır yeni bir müzik aleti çalmak istemiş ve bunu ertelemişizdir. Şimdi size ertelemeyi bırakmak için harika bir neden! Müzisyenlerin beyinlerinde yapılan taramalar sonucunda beynin bölgeleri arasında bağlantının güçlendiği gözlemlenmektedir. Müzik enstrümanı çalmak yoğun ve çoklu algıyı gerektiren bir deneyimdir. Motor aksiyomları ile belirli sesler ve görsel yollar üzerinden oluşan deneyim sonucunda yeni nöral bağlantılar oluşmaktadır. 

• Kurgu Kitapları Okumak 

Şekil 5 

Emory Üniversitesi’nin yaptığı araştırmada, deneklerden 19 gün boyunca “Pompeii” kitabının okunması istenmiş ve ilk gün, 5. gün ile 19. günde fMRI (fonksiyonel olarak beyinin MR’ını çeken bir teknik) tekniği ile beyinleri görüntülenmiştir. Görüntülenen beyinlerde ise ilk günlere kıyasla nöronlar arasındaki bağlantıların güçlendiği görülmüş ve hatta deneyden beş gün sonra bile bu bağlantıların devam ettiği bulgulanmıştır.  

Artmış beyin aktivitesi, beynin “central sulcus” denilen birincil motor aktivitelerinin yani fiziksel hislerimizin ve hareket kontrolümüzün olduğu merkezde gözlemlenmektedir. Profesör Gregory Berns bu konuda: “Bulduğumuz bulgular ışığında, roman okumak sizi baş kahramanın vücuduna gönderebilir. Lafın gelişi zaten roman okumanın sizi başkalarının hayatına kattığını biliyorduk fakat şimdi görüyoruz ki biyolojik açıdan da bu gerçekleşiyor olabilir.” demiştir. 

• Dans Etmek 

Şekil 6 

Dans etmek birden çok beyin fonksiyonunuzu (kinetik, müziksel, duygusal, rasyonallik) aynı anda kullanmanızı sağladığı için nöral bağlantıları arttırmaktadır. Bir partnerle dans ettiğinizde, hem dansa ‘öncülük’ hem de ‘takip’ ederken bilişsel uyarımınız artmaktadır. Bunun yanında dans etmek Alzheimer ve demans hastalığına yakalanma ihtimalinizi de düşürmektedir. 

• Uyumak  

Şekil 7 

New York Üniversitesinin çalışmalarının gösterdiğine göre, uyumak, dendritik çıkıntıların (beyin hücrelerini bağlayan ve sinapslar arasında bilgi ulaşımını sağlayan küçük bir çıkıntı) büyümesini sağlayarak öğrenilen bilgilerin kalıcılığını sağlamaktadır. 

Yazar: Musa Bozdoğan 

Kaynakça:  

Cajal, R.Y. (1909). Histologie du système nerveux de l’homme & des vertébrés. Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Instituto Ramon y Cajal. 

Britannica. (2020, 3 Eylül). Neuroplasticity.  

https://www.britannica.com/science/neuroplasticity adresinden alındı.  

Demarin, V. & Morovic, S. & Béné, R. (2014). Neuroplasticity. Periodicum Biologorum. 116. (pp.209-211.) 

Chicago Tribune. (2014, Ocak 28). Travel as a health regimen.  

https://www.chicagotribune.com/travel/ct-xpm-2014-01-28-sc-trav-0128-travel-mechanic-20140128-story.html adresinden alındı.  

 Wan, C. Y., & Schlaug, G. (2010). Music making as a tool for promoting brain plasticity across the life span. The Neuroscientist: a review journal bringing neurobiology, neurology and psychiatry, 16(5),(pp. 566–577). https://doi.org/10.1177/1073858410377805 

Emory University eScienceCommons. (2013, 17 Aralık). A novel look at how stories may change the brain 

http://esciencecommons.blogspot.com/2013/12/a-novel-look-at-how-stories-may-change.html 

Stanford Dance. (Tarih Yok). Use It or Lose It: Dancing Makes You Smarter, Longer. 

http://socialdance.stanford.edu/syllabi/smarter.htm adresinden alındı.  

(G. Yang, C. S. W. Lai, J. Cichon, L. Ma, W. Li, W.-B. Gan. Sleep promotes branch-specific formation of dendritic spines after learning. Science, 2014; 344 (6188): 1173 DOI: 10.1126/science.1249098 

Garland, E. L., & Howard, M. O. (2009). Neuroplasticity, psychosocial genomics, and the biopsychosocial paradigm in the 21st century. Health & social work, 34(3), 191–199. https://doi.org/10.1093/hsw/34.3.191 

Görsel Kaynakça:

Şekil 1: https://metokondri.com/noroplastisite/ sayfasından alındı. 

Şekil 2: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn%3AANd9GcTAckjQflXUfAZhJ55nn8W-TuX7khmOk3u7Kw&usqp=CAU sayfasından alındı. 

Şekil 3: https://www.helpgoabroad.com/blog/top-10-safety-tips-for-traveling-abroad/ sayfasından alındı. 

Şekil 4: https://pmrpressrelease.com/musical-instruments-market-report-2019-2024/ sayfasından alındı. 

Şekil 5: https://www.fanpage.it/cultura/il-coronavirus-mette-in-crisi-il-mondo-delleditoria-meno-23-di-libri-venduti/ sayfasından alındı. 

Şekil 6: https://www.kiro7.com/news/trending/nikki-bella-engaged-dancing-with-stars-partner-artem-chigvintsev/QGQBF6WEWNDTBGWQ5FD52YPDKU/ sayfasından alındı. 

Şekil 7: https://www.pinterest.fr/pin/346706871299242380/ sayfasından alındı.