Osmanlı’nın İlk Barok Camisi: Nuruosmaniye

İstanbul’un Çemberlitaş semtinde Kapalı Çarşı’ya komşu bir konumda bulunmaktadır. I. Mahmud’un emriyle 1749 senesinde yapımına başlanmışsa da Sultan’ın vefatı üzerine tahta geçen kardeşi III. Osman tarafından 1755 senesinde tamamlatılmış ve ibadete açılmıştır. Esere ‘Nûr-ı Osmânî’ (Osmanlı’nın Nuru) adı verilmiştir. III. Osman camiye Nûr-ı Osmânî (Nuruosmaniye) adını vermekle görünüşte hânedanın ismini, gerçekte ise kendi adını ölümsüz kılmıştır. Kitâbede de kurucu olarak III. Osman’ın adı geçmektedir (Eyice, 2007:264).

Bir külliye dâhilinde bulunan Nuruosmaniye Camii, Barok tarzda inşa edilmiş ilk cami olması bakımından Osmanlı mimarisinde ayrı bir öneme sahiptir. Yapının mimarı ise Rum asıllı Simeon Kalfa’dır. 1749 yılında temel atma işleminin ardından, külliyenin inşaatında kullanılmak üzere başta İstanbul olmak üzere Anadolu ve Rumeli’den birçok inşaat malzemesi temin edilmiş, satın alınmış ve inşaat alanına taşınmıştır (Köse, 2012:28).

Eserin planı incelendiğinde dış avludan revaklı avluya merdivenler vasıtasıyla çıkıldığı görülmektedir. Merdivenlerle ulaşılan bu revaklı avlu yine Türk sanatında ilk kez görülen, yarım yuvarlak planda inşa edilmiştir. Alışılmışın dışında olarak avlunun ortasında bir şadırvan bulunmamaktadır.

Caminin harim bölümü kare planlı olarak inşa edilmiş olup üzeri bir kubbe ile örtülmüştür. Eteğinde 32 adet pencere bulunan bu kubbe yaklaşık olarak 26 metre çapındadır. Dönemine göre hayli büyük boyutlu olarak inşa edilmiş olan bu kubbenin ağırlığını ise dört büyük kemer taşımaktadır. İkişer şerefeli iki kesme taş minare, yivli gövdelere sahiptir. Aslında kurşun külahlı olan bu minarelere XIX. yüzyılın sonlarında bugün görülen taş külâhlar yapılmıştır (Eyice, 2007:264).

Eserin isminden de anlaşılacağı gibi iç mekân oldukça aydınlık ve ferah tasarlanmıştır. Bu aydınlık, duvarlara açılan 5 sıra halindeki toplam 174 adet pencere ile sağlanmıştır. Yapının dış mekânında olduğu kadar iç mekânında da barok özellikler kendini belli etmektedir. Pencere ve kapıların kemer profilleri, büyük kapıların nişlerinin üst bölümleri ve içerideki süsleme Türk barok sanat anlayışına göre yapılmıştır. Pencerelerdeki renkli camlı (revzen) alçı pencerelerin desenleri ve mermer mihrapla minber de barok motifleriyle tezyin edilmiştir (Eyice, 2007:265).

Caminin çıkıntılı mihrabı, Osmanlı camilerinden farklı olarak çok köşelidir ve üstü bir yarım kubbe ile örtülmüştür. İnşa malzemesi olarak mermer kullanılmıştır. Barok stilinin kendini gösterdiği bir diğer bölüm ise yine mermerden inşa edilmiş olan zarif minberdir.

Yapının doğu bölümünde hünkâr mahfiline çıkışı sağlayan rampa bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli bir kapıdan sonra başlayan rampalı yol üst katta sola dönüş yaparak mahfile ulaşmaktadır.

Tezyinatı ve mimari özellikleri bakımından döneminin ilk örneği olan Nuruosmaniye Camii’nin, Türk sanat geleneklerine bağlı olarak süslenmiş tek unsuru; içte ve dışta devrin en ünlü hattatları tarafından yazılmış olan kitabeler ve yazılardır. Bu hattatlardan bilinen bazıları;  Hattat Rasim, Abdülhalim, Müzehhip Ali, Mehmet Refi Efendi’dir.

Nuruosmaniye Camii, yapıldığı tarihten günümüze kadar kayıtlara geçen deprem, yangın, kasırga ve fırtınalar sonrası tâmir olunup günümüze kadar ulaştırılmıştır. Zamana bağlı sebeplerden dolayı da birçok kez restore edilen eser, ufak çaplı değişimlere rağmen hala ihtişamını korumakta ve İstanbul’un simgelerinden biri olmaya devam etmektedir.

YUSUF GÜL

KAYNAKÇA

EYİCE, Semavi. (2007). Nuruosmaniye Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33, İstanbul: TDV Yayınları.

KÖSE, Fatih. (2012). Arşiv Belgelerine Göre Nuruosmaniye Camii İnşası-Tamirleri ve Onarımları. Vakıf Restorasyon Yıllığı, S.5,  İstanbul: Oksijen Basım.

TAŞKIN, Osman. (2017). Nuruosmaniye Külliyesinin Fiziki, İdari, Mali ve Sosyo-ekonomik Yapısı. (Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.

Kapak Fotoğrafı : Halit BİLEN