Üç Büyükler: Burjuvaziye Protestanlığı Veren Kişi

Burjuvaziye Protestanlığı Veren Kişi

10 Temmuz 1509’da, ileride hem Protestanlığı hem de bütün siyaset felsefesini yerinden oynatacak bir çocuk dünyaya gelir: Jean Calvin. İçine doğduğu ev, kişiliğine ilmek ilmek işler. Zira babası onun hayatında yer tutacak iki önemli şeyle uğraşmaktadır: Ticaret ve din. Baba Calvin hem Noyon Piskoposluğunda görevlidir hem de ticaretle uğraşmaktadır. Yani küçük Jean teolojik öğretiler ve burjuva yaşam tarzı ile erken tanışır. Ayrıca hastalıklı bir bünyeye sahiptir; sürekli perhiz yapmakta, bedenini disiplin içinde tutmaktadır. Bu durum onda dünyevi zevklerden uzak, disiplinli bir karakter oluşumuna sebebiyet verir. Aldığı karma eğitim (Hukuk, Felsefe, Matematik) ise onu yavaş yavaş Protestanlığa itmiştir. Zamanla bu öyle bir noktaya gelir ki Jean Calvin Katolik Fransa’ da barınamaz ve kendi öğretilerini yayma amaçlı Cenevre’ ye göç eder.

Jean Calvin

Calvin’ in, Protestanlığın çatısı altında şekillenen öğretilerini Luther’den ayıran temel nokta -ki bu nokta aynı zamanda Hristiyanlık ve burjuva arasındaki ilişkinin gelişmesine sebep olmuştur-  kelâma yaklaşımdır. Luther öğretisinde tanrının kelâmına teslim olmayı öğütler; yalnızca kelâm dediği için çalışmalıdır. Çünkü kurtuluş iktisadi yatırımlarla satın alınmaz. Bu anlayış paranın işlerliğini yani dolaşıma sokulmasını kısıtlamakta, az miktarda üretime sebep olmaktadır. Yeni yeni kurumsallaşmaya başlayan burjuva eylemlerine temel olamamaktadır. (Luther’in bu fikirlerinin temeli elbette desteğini aldığı, yanlarında başka otorite istemeyen prenslerden gelmektedir.) Calvin ise bu öğretinin “Kurtuluş iktisatla satın alınmaz.” kısmına katılmakla beraber, insanın kurtuluşu için daha farklı yaklaşımlara sahiptir. Evet, kimin kurtulacağı önceden bellidir ve bu satın alınamaz ama insan, tanrının iradesini memnun etmek için çalışmalıdır; kendini sürekli geliştirmeli, elde ettiği başarıları diğer başarıları için sermaye malzemesi haline getirmelidir ki tanrının zaferine biraz olsun erişebilsin, taleplerini karşılayabilsin. Başarılı olursa bu, onun zaten tanrı katına seçildiğinin bir göstergesidir. Söz konusu öğretinin kapitalizme entegre olması ise kazanç kısmında başlar. İnsan kazandığını lüks tüketim aracı yapmadan dolaşıma sokmalıdır ki daha çok başarılı olsun ve daha çok kazansın. Bu yaklaşımın tarihsel işe yaramışlığını, İngiliz liman sanayisini kalkındıran ve İsviçre mekaniğinin temellerini atan Protestan göçmenler, Hugueunotlarda görmekteyiz. Max Weber de “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” isimli ünlü eserinde din ve iktisat arasındaki bu ilişkiyi incelemiştir.

Özetle Jean Calvin döneminin siyasal, sosyal dönüşümlerine cevap veren bir öğreti geliştirmiş ve burjuvaziye, ilerleyen dönemlerde de kapitalizme teolojik meşruluk kazandırmıştır. Ve onun bu yaklaşımı Max Weber gibi ünlü düşünürlerde yer bulmaktadır. Protestanlık ve kapitalizm ilişkisi ise gerek Amerika’nın, İngiltere’nin oluşumunda rol alan Protestanlarda gerekse İskandinav ülkelerinin iktisadi açıdan daha başarılı olmalarında sık sık sorgulanmıştır. Artık din siyaseti değil; siyaset ve dini değiştirir konumdadır.

Seri Sonu Açıklama

Toplum ve talepleri, birbiri ile ilişkili bu iki kelime tarih boyunca devrimlere, isyanlara, savaşlara sebep olmuştur. Bunlardan biri de Protestanlığın ortaya çıkmasıyladır. Bu yeni yaklaşım, halk talepleri doğrultusunda dine bakış açısını değiştirerek toplum taleplerini karşılamayı amaçlamıştır:  Luther ile sorgulanamayan Katolik kilisesi (dini otorite) sorgulanmış, Müntzer ile halkın refahı için bunun yeterli olmadığı gösterilmiş, yerel otorite sarsılmıştır. Calvin ile ise değişen koşullara psikolojik ve teolojik bir temel yaratmak için din şekillendirilmiştir. Protestanlık; Luther’in bir sorusundan doğar, Müntzer’ in sözlerinden geçer ve Calvin ile kapitalizmi cisimleştirir. Bu seride de bu üç filozof-teoloğun yaklaşımlarına, önemlerine kısaca değinilmeye çalışılmıştır. 

Kaynakça:

• Ağaoğulları, Mehmet Ali (2011). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’ da Siyasal Düşünceler. İstanbul, İletişim Yayınları. Pp. 289-319.
• Maag, Karin (2010). John Calvin after Five Hundred Years: Life and Impact. The Sixteenth Century Journal. 41(1). Pp.122-130.
• Runkle, Gerald (1968). History of Western Political Theory. New York: The Ronald Press Company. Pp. 184-205.
• Wood, Ellen Meiksins (2012). Liberty and Property. New York: Verso Publishing. Pp.57-84.