Uluslararası İlişkilerde Güvenlik Kavramı

Güvenlik Nedir?

“Güvenlik Çalışmaları”, uluslararası ilişkilerin ana alt konu başlığı olup üzerinde en çok çalışmalar yapılan konulardan biridir. Güvenlik kavramı genel olarak ulusal güvenlikle aynı anlamda kullanılmaktadır. Öte yandan, güvenlik kavramının ne olduğuna ilişkin üzerinde uzlaşı sağlanan bir tanım yapılamamıştır ve bu konudaki tartışmalar devam etmektedir. Güvenlik kavramı tanımlanırken birçok değişkenin dikkate alınması ve değişen şartlara göre farklılık göstermesi durumu herkes tarafından kabul gören ve her dönem geçerli olan bir tanımın ortaya çıkmasına engel olmaktadır. Yine de güvenliğe yönelik “tehlikelerden ve korkulardan uzak kalma, bir tehdidin olmaması” ifadesi birçok tanımda yer almaktadır. Güvenlik kavramının temel unsurları; referans nesnesi (devlet), tehdidin kaynağı ve niteliği (dış güçler) ve güvenliği sağlayan özne ve yöntemler (askeri gücü artırma ve milli birliği sağlama) şeklindedir. Baldwin’e göre sorun analiz edilirken “Kimin için güvenlik?” “Hangi tehditlere karşı güvenlik?” “Hangi araçlarla güvenlik?”, “Hangi değerler için güvenlik?”, “Ne kadar güvenlik?”, “Ne pahasına güvenlik?” ve “Ne kadar süreyle güvenlik?” sorularının cevaplandırılması, güvenliğin kapsamlı bir şekilde tanımlanmasında etkili olmaktadır. “Güvenlik, nesnel olarak, kazanılmış değerlere yöneltilen tehditleri ölçmektedir, öznel olarak, bu değerlere saldırılacağı yönünde korkuların olmamasıdır” (Wolfers, 1952).

Güvenlik Kavramının Tarihi

Uluslararası ilişkilerin temel alanlarından biri olan güvenlikle ilgili çalışmalar İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya konulmaya başlanmıştır. Güvenlik kavramı, Avrupa’da 17. yüzyılın ortasından Fransız Devrimi’ne kadar birey, grup ve devletler için kullanılan çoğulcu bir niteliğe sahipken Fransız Devrimi sonrasında, Napolyon Savaşları’yla birlikte devletle ilişkilendirilerek askerî-diplomatik unsurlar önem kazanmıştır. İlk çalışmalar güvenliğin askeri boyutunu ele almış sonrasında farklı boyutları da çalışılmıştır. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile birlikte uluslararası güvenlik açısından yeni bir dönem başlamış olup bu dönemde uluslararası güvenliğe yönelik tehditler artmıştır.  “Devlet dış ve iç tehditlere karşı nasıl korunur?” soruları üzerine bu çalışma alanı büyümeye başlamıştır. Uluslararası ilişkiler güvenlik literatüründe realist yaklaşımlar uzun süre hakimiyet gösterse de Soğuk Savaş sonrasında yeni yaklaşımlar da dahil olmuştur. Bu durum güvenliğin anlam ve kapsam olarak hem genişlemesini hem de derinleşmesini sağlamıştır. Bu dönemde ulus-üstü yapılanmalar meydana gelmiş ve çok etnikli yapıya sahip devletlerin parçalandığı görülmüştür. İkinci Dünya Savaşı’nın yol açtığı dönüşümler de silahlı kuvvetlerin yönetiminin merkezileşmesi ve sivil askeri kurumlar arası bağların güçlenmesi olmuştur. Ulusal güvenlik kavramı da bu dönüşümü yansıtmakta olup iki savaş arası dönemde New Deal politikaları bunu etkilemiştir. 11 Eylül saldırıları güvenlik algısında yaşanan değişimin zorunlu kılındığı bir diğer dönem olmuştur. Günümüzde de Orta Doğu’daki istikrarsızlık, terör örgütleri, siber tehditlerin ortaya çıkması farklı alanlarda güvenlik çalışmalarına zemin hazırlamıştır. Ulusal güvenlik kavramı; kapsayıcı ve sivil karakter oluşmasında, savunma sektörü ile sivil kurumlar arasında eşgüdüm sağlanması ve bağ kurma potansiyelinin artmasında ve günlük yaşam kültürü ile ulusal çıkarların savunmasını birleştirme işlevi sebebiyle etkili ve önemli bir kavram haline gelmiştir.

Temel Güvenlik Sorunları ve Güvenlik Çalışmalarının Gelişimi

Kitle imha silahlarının yayılması sorunu, Soğuk Savaş sonrası dönemde temel güvenlik sorunlarından biri olmuştur. Öte yandan terör örgütlerinin söz konusu silahlara ulaşma ihtimallerinin belirmesi bu durumu tehlikeli bir boyuta taşımıştır. Kitle imha silahları, uluslararası silah ticareti, sınır aşan organize suçlar (kara para aklama, yolsuzluk, göçmen ve insan kaçakçılığı vb.) ve siber güvenlik kapsamında yer alan siber tehditler (siber suçlar, siber casusluk, siber terörizm, siber savaş) güncel uluslararası güvenlik sorunları arasında yer almaktadır. Başlarda “stratejik çalışmalar” veya “ulusal güvenlik çalışmaları” olarak adlandırılan ve realizmin etkisi altında olan söz konusu araştırma alanı, zamanla kuramsal bir derinleşme ve tematik bir genişleme yaşamış, 1980’lerden itibaren de “Uluslararası Güvenlik Çalışmaları” şeklinde anılmıştır. Zaman içerisinde özellikle de dünyanın küreselleşmesi ile birlikte güvenlik kavramının alanı genişlemiş ve devletin yanında birey ve toplum güvenliği de işlenmeye başlamıştır.  Geçmişten bugüne yapılan güvenlik çalışmaları; realizm, liberalizm, inşacılık, eleştirel teori, feminizm, postkolonyalizm, yapısalcılık, post yapısalcılık vb. gibi birçok akımla beraber çalışılmaktadır. Uluslararası sistemde yaşanan değişimler güvenlik kavramını etkilemiş ancak önemini azaltmamıştır. Geleneksel olarak askeri bir kavram olarak değerlendirilen güvenlik artık siyasi, sosyolojik ve ekonomik yönleri ile birlikte de ele alınmaktadır.

Yazar: Canan Önerli
Editör: Ozan Yazıcı

Kaynakça:

• Baldwin, D. (1997). The concept of security. Review of International Studies, 23(1), 5-26. Doi: 10.1017/S0260210597000053
• Goyushov, S. (2019). Uluslararası İlişkilerde Güvenlik Çalışmalarına İlişkin Teorik Tartışmalar. The Journal of Academic Social Sciences, 689-698. Doi: 10.16992/ASOS.14702
• Baylis, J. (2008). Uluslararası İlişkilerde Güvenlik Kavramı. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 5(18), 69-85. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/uidergisi/issue/39260/462353
• Yeşilyurt, N. (2021). Uluslararası İlişkilerde Güvenlik Çalışmaları. [PowerPoint slaytı]. Erişim Adresi: https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/190200/mod_resource/content/0/01.Hafta.2021.uzaktan.pdf

Görsel Kaynakça:

International Relations Theories and Security

Pentagon says troop deployment to Afghanistan will be delayed