Ünlü Bir Nöropsikoloji Vakası: Phineas Gage

Phineas Gage, nöropsikoloji dünyasında bir ünlü olarak kabul ediliyor. Peki neden?

Basitçe ifade etmek gerekirse, Phineas Gage kafatasının içinden demir, küçük bir çubuk geçtikten sonra beyninde kalan korkunç hasarla ünlü. Gage, yaşanan kazadan sonra mucizevi bir şekilde hayatta kaldı hatta 12 yıl daha yaşadı. Bu hasarın Gage’in kişiliği üzerindeki etkisi, farklı beyin işlevlerinin lokalizasyonunda çığır açtı ve kişilik ile frontal nöral yapılar arasındaki ilişkiyi ortaya çıkardı.

Eylül 1848’de hayatının geri kalanını değiştirecek kaza gerçekleştiğinde, Phineas Gage 25 yaşındaydı. Vermont’ta bir demiryolunda ustabaşı olarak çalışıyordu. Gage, rayların montajı için bir kayayı kaldırırken beklenmedik bir patlama 110 cm uzunluğunda, 6 mm eninde, 6 kilogramlık bir demir çubuğu sol yanak kemiğine sürükledi. Çubuk, olağanüstü bir güçle sol ön kortekste ilerledi ve kafatasının arkasından çıktı. Yaşanan kazaya rağmen Gage’in bilincinin açık olması sağlık görevlilerini ve etraftaki diğer kişileri şaşırttı.

5 haftanın sonunda Phineas Gage tamamen iyileşmişti. Dahası, beynindeki geniş bir alanı etkileyen hasara rağmen hafızasında ya da algılalarında herhangi bir bozukluk gözlenmemişti. Ancak daha sonrasında hasarın aslında birçok kayda değer nörolojik probleme yol açtığı anlaşıldı. Öncesinde işinde yetenekli olan ve gayet verimli çalışan ustabaşı, şimdi ne yapacağı kestirilemeyen kaba biri olmuştu. Ve bir işi veya ikili ilişkiyi sürdürme konusunda sıkıntılar çekiyordu. Gage’de kişilik değişimi o kadar fazlaydı ki arkadaşları ve beraber çalıştığı kişileri onun hakkında “Artık o Phineas değil” diyordu.

Sinirbilim dünyası için beyin hasarının sonrasında meydana gelen bu ani kişilik değişikliği şaşırtıcıydı. Vaka, dönemin bilim insanlarına beyin hasarının doğrudan duyguları, davranışları ve kişiliği etkileyebileceği hakkında kanıt sağladı. Özellikle de bize frontal lobların bu fonksiyonlarla ilgili önemini öğretti. Modern araştırmalar ve inovatif beyin görüntüleme teknikleri, ölümü sırasında (ölümü neredeyse kesin olarak beyin hasarıyla ilgili. Ciddi bir epileptik nöbetin sonucunda hayatını kaybetmişti) kaydedilen ölçülerle Phineas Gage’in kafatasının dijital olarak yeniden yapılandırmamızı sağladı.  Bu methodlar, John Van Horne ve arkadaşları tarafından UCLA Laboratuvarlarında kullanıldı. Beyin görüntüleme, hasarın sağ ve sol prefrontal kortekslerle sınırlı olduğunu gösterdi. Çalışmalarla, Gage’in frontal loblarındaki beyaz cevherin yaklaşık %11’inin kaza sırasında hasar aldığı ortaya kondu.

John Van Horne ve arkadaşları tarafından oluşturulan model, Gage’in beyninde frontal korteks ve limbik sistem arasındaki bağlantıların da hasar görmüş olabileceğini öne sürdü. Limbik sistem, duyguların merkezi sinir sisteminde kontrol edildiği yapı olduğu için kişilik değişimindeki anormal duygusal davranışların nedeni de açıklanıyor.

Beynin prefrontal korteksinde hasar olan hastaların kullandığı daha sonraki çalışmalarda prefrontal korteksin karar verme, dürtüsellik ve sosyal yargı gibi birçok işlev için önemli olduğu ortaya koyulmuştur. Bu sayede Phineas Gage gibi frontal korteksi hasar almış kişilerin; neden eylemlerin sonuçlarını anlama, hedefle ilgili görevleri tamamlama, gelecek için plan yapma ve riske göre hareket etme konularında daha az yetenekli olduğu açıklanmıştır.

Gage’in kafatası ve demir çubuk, Harvard’ın Countway Tıp Kütüphanesindeki Warren Anatomik Müzesinde, 1867’den beri (ölümünden 7 yıl sonra) sergilenmektedir.

Çeviren: F. Eren Oluç

KAYNAKÇA

• A Curious Case in Neuropsychology: The Man Who Survived a Rod Through His Skull (2018, 5 Kasım) Erişim adresi: https://notchcommunications.co.uk/a-curious-case-in-neuropsychology/
• O’Driscoll, K., & Leach, J. P. (1998). “No longer Gage”: an iron bar through the head: Early observations of personality change after injury to the prefrontal cortex.
• Damasio, H., Grabowski, T., Frank, R., Galaburda, A. M., & Damasio, A. R. (1994). The return of Phineas Gage: clues about the brain from the skull of a famous patient. Science, 264(5162), 1102-1105.
• Van Horn, J. D., Irimia, A., Torgerson, C. M., Chambers, M. C., Kikinis, R., & Toga, A. W. (2012). Mapping connectivity damage in the case of Phineas Gage. PloS one, 7(5), e37454.
• Sanfey, A. G., Hastie, R., Colvin, M. K., & Grafman, J. (2003). Phineas gauged: decision-making and the human prefrontal cortex. Neuropsychologia, 41(9), 1218-1229.

Görseller

• Phineas Gage, (2016, 8 Nisan) Erişim adresi: https://blog.donders.ru.nl/?p=5011 HYPERLINK “https://blog.donders.ru.nl/?p=5011&lang=en”& HYPERLINK “https://blog.donders.ru.nl/?p=5011&lang=en”lang=en
• A Visit With Phineas Gage And His Legendary Skull, (2017, 30 Ekim) Erişim adresi: https://www.wshu.org/post/visit-phineas-gage-and-his-legendary-skull#stream/0