Antik Liman Caddesi: Mersin Soloi-Pompeiopolis

Soloi‐Pompeiopolis antik kenti, antik çağlarda Kilikya Bölgesi olarak adlandırılan bölgede yer alan önemli kentlerden birisidir. Antik kent, günümüz coğrafi bölge düzenlemesine göre Akdeniz Bölgesi içinde bulunan Mersin ilinin Mezitli ilçesi sınırları içerisindedir.

Soloi höyükte gerçekleştirilen kazıların ilerlemesi sonrasında elde edilen bulgular, kentin Neolitik Dönem’den başlayarak sırasıyla Kalkolitik, Tunç Çağı, Hitit ve Erken Demir Çağı süreçlerinde kesintisiz olarak yerleşim gördüğünü göstermektedir. Kent, Akhaialılar ve Rhodos Lindos’dan gelen kolonistler tarafından M.Ö. 7. yüzyılda kurulmuştur.

Çıkarılan seramiklerle birlikte diğer arkeolojik veriler; M.Ö. 7. yüzyıl başlarından itibaren yoğunlaşan bir koloni etkinliğini ve Soloi’nin kolonileşmiş bir liman kenti konumunda olduğunu göstermektedir. Kazılarda gün ışığına çıkarılmış pişmiş toprak, mimari levha parçaları bu noktada oldukça önemlidir. Özellikle Kilikya’da ilk kez ortaya çıkan ve şimdilik sadece Soloi‐Pompeiopolis’de ulaşılabilen Arkaik Dönem sima, çörten ve çatı kiremidi parçaları, burasının bir koloni kenti olabileceği fikrini mimari açıdan da desteklemesi yönünden oldukça büyük önem taşımaktadır. Soloi’de M.Ö. 7. yüzyılın ikinci çeyreğinden Geç Arkaik Dönem’e kadar kesintisiz bir yerleşim söz konusudur. Soloi’nin kolonizasyon dönemine tarihlenen bir teras yerleşimi ortaya çıkarılmıştır. Bu teras, arkeolojik olarak Soloi’nin Doğu Grek ve Kıbrıs ile olan ticari ilişkilerinin varlığını göstermektedir. Soloi’nin teras mekânları, Arkaik Dönem’de mimari olarak şimdiye kadar Kilikia’da açığa çıkarılmış en belirgin akropol yapıları olarak değerlendirilmektedir. Klasik Dönem boyunca Doğu Akdeniz’de önemli bir ticaret merkezi görevi üstlenen Soloi‐Pompeiopolis, Büyük İskender’in III. Dareios’a karşı yaptığı seferden etkilenmiştir. Büyük İskender, burada yaşayan halkın Perslerle olan ilişkisinden rahatsız olduğu için buraya ufak bir birlik yerleştirmiş ve 200 talent civarında bir parayı da vergi olarak toplamıştır. Ayrıca kentte yeni bir yönetim biçimi oluşturmuştur. Soloi‐Pompeiopolis, Büyük İskender’in ölümünün ardından Seleukoslar’ın egemenliği altına girer. Seleukos egemenliğinde kent, parlak bir dönem yaşamıştır. Yönetimin M.Ö. 1.yy’da zayıflamasıyla Soli için de zor günler başlamıştır. Kral Tigranes, kenti yağmalayıp, halkını göçe zorlamıştır. Böylece, Kilikia için yağmacılık, esir ticareti ve kargaşa ile dolu korsanlık dönemi başlamıştır. Romalı komutan Pompeius bu kargaşalığa son vermek için İ.Ö.67’de esir aldığı korsanların bir bölümünü Soli’ye yerleştirmiştir. Grekçe Soloi, Latince Soli olarak kullanılan ve “Güneş” anlamına gelen kentin adı, bu olaydan sonra Pompeiopolis (Pompeius’a adanmış kent, Pompeius için kent) olarak değiştirilmiştir.

Pompeius kendi adına sikke de darbettirmiştir. M.S. 130’da Roma İmparatoru Hadrianus, Soloi‐Pompeiopolis’e gelmiş ve buradaki liman caddesi ile limanın yapımı için maddi destek vermiştir. M.S. 256’da Sasani Kralı I. Şapur’un istilasına maruz kalan kent büyük bir yıkıma uğrar ve bu tarihten sonrada bir daha eski durumuna dönemez. M.S. 6. yüzyılda meydana gelen depremden etkilenen Soloi-Pompeiopolis, bu dönemden sonra ufak bir Bizans yerleşimi görüntüsünü alır. Soloi‐Pompeiopolis, 19. yüzyıl boyunca Mersin’de inşa edilen yapılar için taş kaynağı olarak kullanılmıştır. Bundan dolayı kentte oldukça az sayıda mimari kalıntı bulunmaktadır. Bu kalıntılar arasında günümüze kadar önemli bir bölümü gelen liman caddesi dikkatleri üzerine çekmektedir.

Kentin sosyal ve ekonomik hayatında çok büyük bir öneme sahip olan liman caddesi, antik kentin tam merkezinde yer alır. 450m uzunluğundaki liman caddesi kuzeybatı‐güneydoğu yönündedir. Liman caddesinde mimari düzen olarak Korinth düzeni tercih edilmiştir. Caddede günümüze kadar gelen bütün mimari yapı elemanlarında kullanılan malzeme, yerel kireçtaşıdır. Bu taşların Mezitli’nin hemen kuzeyinde bulunan taş ocaklarından getirildiği düşünülmektedir. Gerek antik kaynaklar, gerekse de sütun başlıkları ve bulunan konsol yazıtları M.S. 2. yüzyılın, caddenin inşasına başlanıldığı tarih olarak düşünülmesi gerektiğini işaret eder. Cadde üzerinde yürütülen arkeolojik kazılar, Hellenistik Dönem’den Erken Hristiyanlık Dönemi’ne kadar uzanan bir süreç boyunca kentin bu aksının en önemli ulaşım güzergahı durumunda olduğunu göstermektedir.

Antik kentte yürütülen kazıların ilerlemesiyle birlikte, Kilikia’nın bu önemli liman kenti hakkında daha fazla bilgi elde edilecektir. Özellikle liman caddesi üzerinde yürütülecek olan çalışmalar, kentin Roma Dönemi sosyal ve ticari hayatını gözler önüne serecektir.

KAYNAKÇA

-YILDIRIM,Ş.(2017).Bartın Üniversitesi Çeşm-i Cihan Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi.Yeni Araştırmaların Işığında Soloi-Pompeiopolis Liman Caddesi. Cilt:4.Sayı:1 s.71-95

– http://www.mezitli.gov.tr/soli-pompeiopolis-antik-kenti