Kendi Sınırlarındaki Sınırsız Sanatçı Banksy ve Grafiti Sanatı

İfade etmenin değişik sanat formlarından koparak halka ulaşmasının değerinin ve öneminin çok büyük olduğu bir gerçek. Artık sanatçılar ya da sanat eseri üreticileri internet aracılığıyla milyonlarca insana aynı anda ulaşabiliyorlar. Grafiti ise her türlü sosyal sınıf, cinsiyet, ekonomik düzey ve farklı görüşten binlerce insana seslenme fırsatını yakalıyor. Sanatçının zihin kırbacından fırlayıp hayat bulan fikirlere yer açmasıyla grafiti; sanatı tartışmalı, protest ve oldukça ulaşılabilir bir noktaya koymuştur. Kısıtlı zaman, yüksek yaratıcı güç ve yetenek gerektiren bu sanat dalı da diğer görsel sanatlar kadar önemli bir noktada bulunmasının yanı sıra sokaktan ve sokağın kültüründen beslenmesiyle birlikte giderek zenginleşip dünyanın dört bir yanına sesini duyurmayı başarmıştır. Hayat bulduğu duvarlara sığmayıp düşüncelere, fikirlere, kaçışlara ve dizginlemelere seslenerek birçok haykırışı bazen de isyanı içinde barındırır.

Duvarlara yazı yazmanın geçmişi, temelde çok uzun yıllar öncesine dayanıyor. Antik Mısır, Antik Yunan ve Roma İmparatorluğundan bu yana süregelmiş duvar yazıları ve resimleri oldukça detaylı bir şekilde incelenebiliyor. İnsanlığın kendini ifade etme ihtiyacının kendisinden fışkırıp duvarları, şehirleri, yapıları doldurmaya başladığının izlerini Pompeii’de bile görebiliyoruz.(1) Tarihte duvarlara yazıp çizmenin, üzerlerine sanat yaratmanın ve hatta ilkel zamanda avlanılan hayvanın ya da yaşanılan doğal çevre yahut olayların da mağara duvarlarına resmedilmesi aslında günümüz dünyasındaki duvarlara sanat yapma ihtiyacının kökenini oluşturuyor diyebiliriz. Grafti ise üzerine çok tartışılan ve büyük oranda vandalizmle suçlanan bir sanat dalı olmasıyla insanlığın duvarlar ve yazılarla olan ilişkisinin modern dünyadaki yansıması şeklinde yorumlanabilir.

Dünyanın çoğu yerinde illegal olması da aslında grafiti sanatını daha çekici ve enteresan bir konuma sürüklüyor. Çoğu zaman anonim sanatçılardan oluşmuş topluluklar kamu alanlarına işledikleri fikirleri ve sanatlarını genelde kaçarak yaratmak zorundalar. Hip-hop kültüründen oldukça etkilenmesinin yanı sıra sadece bir duvar yazısı olmaktan çıkmasının miladı olarak sınıflandırılabilecek Çağdaş Grafiti’nin izleri İkinci Dünya Savaşı esnasında politik mesajlarla görülmeye başlanıyor. Sprey boyanın da duvarlarda, metrolarda, tren istasyonlarında sıkça kullanılmasıyla birlikte beslendiği kültürle daha da genişleyen grafiti adeta çağ atlıyor ve dünya çağında yaygınlaşmaya ivmeyle devam ediyor. Güney Amerika’da, Güneydoğu Asya ve Orta Doğu’da izlerini vurgulayarak devam eden renkli duvarlar ülkenin genel sosyo-ekonomik durumu, sınıfsal farklılıklar, fakirlik, işsizlik ve güncel sorunlarla adeta dile gelmeye başlıyor. Asya ve Avrupa’ya da çeşitli formlarla ve stil farklılıklarıyla sesini duyuruyor. Fikirlerin sanatla buluşmasının etkileri tüm dünyada boyalar ve duvarlarla adeta çığ gibi büyüyor ve dünya çapında ses getiren ve hatta Angelina Jolie ve Brad Pitt gibi ünlülerin sahip olmak isteyeceği sanat yapıları ortaya çıkıyor. Hem çok fazla insanın ulaşabilmesi hem de sanat formu olarak oldukça özgür bir yapıya sahip olmasıyla popülaritesini kaybetmeyen grafiti dünya çapında anonim isimleriyle ünlü sanatçılarını doğurmaya da başlıyor.

Görsel.1 “My God, Help Me to Survive This Deadly Love”, Berlin Duvarı

Banksy de bu doğumun ortaya çıkardığı en önemli sanatçılarından biri. Üstelik anonim kimliğini oldukça kesin sınırlarla koruyabilmeyi başarmasının en büyük ispatı da kendisiyle ilgili İngiliz olmasının dışında kesin ve net bilgiler bulunamamasıdır. Çeşitli rivayet ve söylemlerin elbette eksik olmadığı Banksy’nin kişiliği ve kimliği hakkında ise hala çok bir şey bilinmiyor. Aktivist kimliğiyle ön plana çıkmasıyla beraber duvarlarda yarattığı sanat eserleri ile değiştirmek istediği şeyleri adeta haykırıyor. Çevre sorunları, politik adaletsizlikler, hayvan ve insan hakları konularında eleştirilerini duvarlarla dile getiren Banksy’nin İngiltere çoğunlukta olmak üzere birçok ülkede de sanat eseri bulunmakta.

Görsel.2 Kız ve Asker, Beytüllahim, 2007.

En çok bilinen eserlerinden biri de; umudun her zaman var olduğunu ve devam ettiğini, umut var oldukça yaşamanın değerli olduğunu ifade ettiği Kırmızı Balonlu Kız’dır (2002). Filistin ve İsrail’de savaş karşıtlığı ve politik mesajlar içeren eserleri de belki de en etkileyici olanlardan.  Kendisi, Beytüllahim bölgesine resmetmiş olduğu Kız ve Asker isimli eserin yerleşke olarak neden önemli olduğunu da İsa’nın doğum yeri olmasıyla, tüm insan hakları ihlallerinin gerçekleştiği mekanın aynı olduğu kontrasıyla açıklıyor. (2) Sömürgecilik ve işgalcilik gibi kavramları özellikle Filistin toprakları üzerinden eleştirmesiyle de oldukça ses getirdiği The Walled Hotel göze parmak bir biçimde İngiliz sömürgesinin ironik bir eleştirisi konumunda yer alıyor.

Duvarları, fikirlerine mesken olarak edinmesiyle kalmıyor ve sanat müzesi ya da galerilere de çeşitli protestoları kelimenin tam anlamıyla serpiştirerek bıraktığı somut parçaları yoluyla “fikir”leri ve özgün yaratıcı sanat anlayışıyla buluşturuyor. Tüketim toplumunun ruhsuzlaştırdığı ve anlamsızlaştırdığı toplum eleştirisini içi boşaltılan kavramlarla dolu olduğunu düşündüğü Disneyland’ın bir taklidi şeklinde yorumladığı Dismaland kendi tanımıyla “gerçeklerden kaçılan bir kaotik dünyanın ta kendisi”. (2)

Duvarların sızıntılarından akarak bir şelale yaratan Banksy, eserleriyle dünya çapında ses getirmesinin yanı sıra özgürlük ve sanat kavramlarının kamusal alanda hayat bulmasından doğan bir tanım niteliğinde. Klasik kalıpları kendi çizgi ve renkleriyle delip geçmesiyle birlikte vandal sıfatını da büyük bir zevkle kucaklayarak sanat eserlerini büyük bir tutku cesaret ve yoluna adanmışlıkla yaratan Banksy, hem grafiti hem de diğer görsel sanat dalları açısından kalıplara sığmayan ve kendi sınırlarında sınırsızlığı yaratan bir sanatçı.

KAYNAKLAR

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Graffiti
2. Eken G., Özen B., (2017) Sokağın Gizli Sanatçısı Banksy, dergipark.