Sanatçının Kendi İmgesi: Otoportreler

Otoportre Nedir?

Otoportreyi açıklamaya başlamadan önce “Portre ne anlama gelir? Ne demektir?” sorularını yanıtlamak gerekmektedir. Portre, bir kişinin yüz ifadesinin yansıtıldığı eserlerdir. Bu resimlerdeki amaç resmedilen kişinin kişiliğini, ruh halini, karakterini ve duruşunu resme yansıtmaktır. Portre resimleri, resmedilen kişi hakkında önemli ipuçları verdiğinden dolayı biyografi görevi görmektedir. Bu tarz resimler kişinin hayatına ve kimliğine dair birçok noktayı içerisinde bulundurur.

Otoportre ise sanatçının kendi görüntüsünü yansıttığı resimlerdir. İkisinin arasındaki fark; portre kendi dışında birini model alarak yapılan resim, otoportre ise kişinin kendi yansımasıdır. Portre içerikli resimler nasıl biyografi görevi görüyorsa, otoportreler de kişinin kendi benliğine dair sorgulamaları içinde bulunduran eserler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Otoportre üzerinden sanatçının benlik sorgulamaları

Özellikle çağdaş sanatta otoportrenin amacı sadece kişinin kendi görüntüsünü resme birebir yansıtması değildir. Klasik sanatta görüntüyü oluştururken estetik görüntü ve gerçeklik algısı üzerine belirli kaygılar duyulmuş olsa da çağdaş sanatlarda bu kaygı azalmış hatta bu algılar reddedilmiş ve konu yelpazesi çeşitlenmiştir. Sanatçılar, yaşadıkları ve etkisinde kaldıkları birtakım olaylar veya tepki göstermek istedikleri durumlarda tepkilerini, otoportreleri ile açığa vurmuşlardır. Dış dünyanın gitgide artan ve kaygı veren gerçekliğini, benliklerini sorgulamalarını sanatsal bir konuya dönüştürmüştür. Otoportreler, tekil ve içe dönük, kimi zaman psikolojik nitelikleri içerisinde bulunduran ve kişinin benliği ile ilgili, kendi görüntüsü üzerinden yorumlamalar yaptığı eleştirel resimlerdir.

Bu resimlere ve sanatçılara örnek verilecek olursa Egon Schiele, otoportreleri ile bilinen önemli sanatçılardan bir tanesidir. Görüntü olarak Schiele’nin bedenleri genellikle abartılı sayılacak derece zayıf, kemikli ve hastalıklıdırlar. Bu kederli otoportrelerin ve kendi bedenini erotizm ile bütünleştirerek resmetmesinin altında psikolojik ve dışa vurumsal bir hareket yatmaktadır. Babasını on beş yaşındayken frengiden kaybetmesinin, resimlere ve cinselliğe olan bakış açısı üzerinde etkisi olduğu varsayılmaktadır çünkü kendi portrelerinde ve resimlerinde cinselliği oldukça ön planda tutmaktadır. Kendisini saplantılı bir şekilde birçok farklı resme yansıttığına şahit oluruz. Avusturyalı ressam Gustav Klimt,  Şubat 1918’de tarihçilerin İspanyol gribinden kaynaklandığına inandıkları bir felç yüzünden hayatını kaybettikten sonra, öğrencilerinden Schiele, Viyana Hastanesi’nin morguna giderek Klimt’in felç yüzünden deforme olmuş yüzünün resmini çizmiştir. Hastalık ve içsel sorunlar insanların derinden etkilendikleri noktalardır. Bizler de otoportreler ile bu yaşantılara şahit oluruz.

Diğer otoportre ressamlarından bir tanesi de Frida Kahlo’dur. Resmettiği 55 otoportresi olduğu bilinmektedir. Sanatçının yaşadığı sağlık sorunları ve diğer problemler eserlerini derinden etkilemiştir. Yatağının yakınlarında bulunan aynasını “gündüzlerinin ve gecelerinin celladı” olarak tanımlamıştır ve çoğu vaktini yatağında o aynaya bakarak geçirdiğinden bir sürü otoportre resmetmiştir. Beslediği hayvanları da kendi çizdiği portrelere dahil edip kendini onlar ile birlikte resmetmiştir. Kendi görüntüsünü resimlerinde kullanmasının sebebini en açık ve kısa ifadelerle açıklayacak sözleri şu şekilde ifade etmiştir:  “Kendi resmimi yaptım çünkü o kadar yalnızdım ve en iyi bildiğim şey kendimdi” (Gök, 2016, s. 32).  Kendi ile baş başa kalmaları, fiziksel ve mental açıdan çektiği acılar, Frida’nın depresyona girmesine neden olmuştur. O ruh hali içerisindeyken kendini ormanda gezinen, vücuduna oklar saplanmış bir geyik olarak resmetmiştir. Bu resimde kendini yaralı bir geyik olarak düşünmesi, aslında çektiği acının görsel bir temsili olmaktadır.

Alman Dışa vurumcu Kathe Kollwitz politik yanı ağır basan bir sürü eser üretmiştir. Savaşlar sırasında çalkantılı geçirdiği dönemleri kuvvetli desen bilgisi ve keskin yüz hatlarıyla hüzün simgesi olarak ortaya çıkartmıştır. Kollwitz’in eserlerinin çoğu kadınlar, annelik, ölüm, savaş gibi temaları ele alırken otobiyografik unsurlar da içermektedir (Appleyard,2019). Sanatçının psikolojik olarak iç gözlemini otoportrelerine olabildiğince yansıtması sonucu kendi yüzü, dönemin şiddetinin ve yaşantıların bir yansıması haline gelmiştir. Acının ve savaşın hâkim olduğu bir dünyada sanatçının acılı yüz ifadesi dönemin en önemli tanığıdır. Gözlerindeki derinlik hissiyatı, yüzündeki ifade tüm açıklığı ile izleyiciye birçok duyguyu ifade etmiştir.  Ruhunun ayna imgeleri haline gelen otoportreleriyle bağdaştırabileceğimiz sözlerini şu şekilde dile getirmiştir: “Kendinizi saklamayın – olduğunuz kişi olun ve özünüzü bulun.” (“Kollwitz”,t.y.,par. 1).

KAYNAKÇA

Appleyard K. (2019). Käthe Kollwitz and the Inner Experience : A Self-Portrait. Erişim Adresi https://www.gallery.ca/magazine/your-collection/at-the-ngc/kathe-kollwitz-and-the-inner-experience-a-self-portrait.

Ç. Fatima.(2020). İspanyol Gribinin Sanattaki İzdüşümleri: Umutsuzluk, hüsran ve boşluk içinde yeni bir dünya hayali. Erişim Adresi https://medyascope.tv/2020/05/13/ispanyol-gribinin-sanattaki-izdusumleri-umutsuzluk-husran-ve-bosluk-icinde-yeni-bir-dunya-hayali/.

Gök C. (2016).Resim ve Fotoğraf Sanatında Portre Geleneğinden Selfie’ye. İMÜ Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi. Erişim Adresi https://docplayer.biz.tr/24727889-Resim-ve-fotograf-sanatinda-portre-geleneginden-selfie-ye.html.

Käthe Kollwitz Museum Köln. (t.y). Self Portrait. Erişim Adresi https://www.kollwitz.de/en/self-portraits-overview.

Wikipedia. (t.y) Frida Kahlo. Erişim Adresi https://tr.wikipedia.org/wiki/Frida_Kahlo.