Kültürel Farklılıklar ve Yansımaları

Kültür Ne Demektir?

Kökeni Latince “colere” fiilinden gelen kültür kelimesi; toprağı işlemek, ekip biçmek ve tarım yapmak anlamlarına gelmektedir. Türkçede kültür (culture), ekin kelimesinin yerine kullanılabilmektedir. 1970 yılında Friedrich Nietzsche’nin Ecce Homo eserini Türkçeye kazandırarak Türk Dil Kurumu çeviri ödülünü kazanan Can Alkor, ekin sözcüğünü kültür kelimesinin karşılığında kullanmıştır. Fransız filozof Voltaire, kültürü “insan zekâsının oluşumu, gelişimi, geliştirilmesi ve yüceltilmesi” şeklinde tanımlamıştır (Güvenç, 1974, s.96). Aydınlanma çağı ve 19. yüzyılla beraber kültür sözcüğünün anlamı ve içeriği genişlemiştir. Günümüzde genel anlamda kültür kavramı, toplumsal-tarihsel bir zeminde oluşup gelecek nesillere aktarılan maddi ve manevi değerlerin bütünü olarak kullanılmaktadır (Çüçen, 2005).

Kültürel Farklılıkların Sebebi

Her toplum kendine özgü göreneklere, dünyaya bakış açılarına, inançlara, fikirlere ve yaşayış tarzlarına sahiptir. Bu farklıların nedenlerini merak eden bilim insanları, değişik birçok sebebin kültürel farklılıkta etkisi olduğunu keşfetmişlerdir. Bulunan değişik nedenlere; ulusal ruh düşüncesi (ör: İngiliz ruhu, Türk ruhu, Alman ruhu), coğrafi yaşam koşullarının etkisi (ör: İspanyol kültürü, Asya kültürü, Eskimo kültürü), kurulan ekonomik ilişkiler ve örgütlenme (bireyci veya toplulukçu toplumlar, kentsel veya kentsel olmayan toplumlar) örnek verilmektedir. Yine de bulunan tüm farklılıklara rağmen insanlar aynı akıl ve yetilerle doğmaktadır. Ortak yatkınlar, büyüyüp yetişilen çevre tarafından şekillendiğinden farklılıklar meydana gelmektedir (Çüçen, 2005).

Kültürel Farklılıkların Değer Boyutu: Bireycilik ve Toplulukçuluk

Sosyal psikolojide kültürün etkisi, temel olarak bireyci ve toplulukçu toplumlar ekseninde incelenmiştir. Ferdinand Tönnies, Community and Society kitabında cemaat-cemiyet ayrımını ilk kez ele almasıyla literatürde bireycilik ve toplulukçuluk* kavramları gündeme gelmiş, ilk kullanımından bu yana da kültürlerarası çalışmalarda önemsenen ve farklılaşmaların değer boyutunu en iyi açıklayan kavramlar olarak ele alınmıştır. Bireyci kültürlerde kişiler arası bağların güçlü olmadığı, özerkliğin ön plana çıktığı, bireysel hedeflerin grup hedeflerinden önce geldiği ve kişinin iç gruplarıyla (insanın kendini ait hissettiği toplumsal gruplar) arasındaki duygusal bağın zayıf olduğu görülmektedir. Toplulukçu kültürlerde ise bireylerin iç gruplarıyla anlam (benlik) kazandığı, grup amaçlarının bireysel hedeflerden önce geldiği ve sosyalleşmenin itaate dayandığı gözlemlenmektedir (Kağıtçıbaşı, 2017, s.322). Örneğin Amerikan ve Japon toplumlarının esas değer yargılarının karşılaştırılmasının incelendiği William Ouchi’nin araştırmasında, Japonya’da “biz”, Amerika’da ise “ben” kültürü olduğu bulunmuştur. Yapılan araştırma, toplumsal değerlerin birbirinden ne kadar değişik olabileceğini göstermektedir (Nişancı, 2012).

Peki, Türkiye bireyci ve toplulukçu toplum ayrımında hangi kısma girmektedir veya Türkiye’yi tek bir kısımda ele alarak mı incelemek gerekmektedir? Bu sorunun farklı çalışmalar açısından farklı cevapları bulunmaktadır.

Hofstede’nin yaptığı araştırmada Türkiye’nin bireycilik skoru 37 olarak bulunmuştur. Ölçülen skor, Türkiye’nin toplulukçu bir kültür olduğuna işaret etmektedir. Oyserman ve arkadaşlarının yaptığı meta analiz çalışması da Türkiye’nin toplulukçu eğilimleri vurgulayan kültüre sahip olduğunu göstermektedir (Sakal ve Aytekin, 2014). Öte yandan bakıldığında Türkiye’nin, değişim süreçleri yaşayan bir ülke olduğu bilinmektedir. Göregenli (1995), INDCOL (Bireycilik – Toplulukçuluk) ölçeğini Türkçeye uyarlayarak yaptığı çalışmasının sonucunda beklenildiği gibi Türk kültürünün kesin ayrımlarla bireyci ya da toplulukçu eğilimlere sahip olmadığını belirtmiştir. Bireyci veya toplulukçu toplum sınıflandırması yerine Türk kültürüne özgü mahremiyet, denetim odağı, sosyal kimlik vb. farklı değişkenlerin göz önünde bulundurularak araştırma yapılmasını önermektedir.

Bireyci kültürlerde, insanın diğer kişiler arasından farkını ortaya koyabilmesi önemlidir.

Bireyci ve Toplulukçu Kültürlerdeki Farklılıklarının Etkileri

İkna etme yollarına bakıldığında kültürlerarası farklılıkların etkileri kolayca görülebilmektedir. Han ve Shavitt, 1993’te Amerikan ve Kore dergilerinde yer alan reklamları değerlendirmişlerdir. Amerikan dergilerinde bağımsızlık ve bireysel başarıların vurgusu yapılırken Kore dergilerinde “Paylaşmak güzeldir!” gibi grup yararı ve kişilerarası uyuma vurgu yapıldığı görülmüştür. Reklamların ikna ediciliğini artırmak için bireyci ve toplulukçu kültürlerin özellikleri ele alınmaktadır. İknanın sağlık alanında araştırıldığı bir çalışmada ise Avrupalı-Amerikalılar ile Asyalı-Amerikalılara kafein tüketiminin fibrokistiğe yol açtığı ve sağlık üzerinde olumsuz etkilere neden olduğu anlatılmıştır. Sağlık üzerindeki olumsuz sonuçları bireyi etkiler dendiğinde Avrupalı-Amerikalılar, bireyin yakınlarını etkiler dendiğindeyse Asyalı-Amerikalılar verilen mesaja daha çok ikna olup mesajı kabul etmişlerdir (Kağıtçıbaşı, 2017, s.216).

Not: Kültürel farklılıklar ilginizi çekiyorsa ülkelerin çeşitli alt boyutlarının (güç aralığı, bireycilik-toplulukçuluk, maskülenite, belirsizlikten kaçınma, uzun dönemli uyum sağlama ve müsamaha) karşılaştırıldığı siteye göz atabilirsiniz: https://www.hofstede-insights.com/

Yazar: Berfin Karakaya
Editör: Emine Türal

Kaynakça

• Çüçen, K. A. (2005). Kültür, Uygarlık, Evrensellik ve Çok-Kültürlülük. Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 0 (4), 111 – 115.
• Göregenli, M. (1995), Kültürümüz Açısından Bireycilik-Toplulukçuluk Eğilimleri: Bir Başlangıç Çalışması, Türk Psikoloji Dergisi, 10(35), 1-14.
• Güvenç, B. (1974). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi.
• Kağıtçıbaşı, Ç. & Cemalcılar, Z. (2017). Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş (20.baskı). İstanbul: Evrim.
• Nişancı, Z. N. (2012). Toplumsal Kültür-Örgüt Kültürü İlişkisi ve Yönetim Üzerine Yansımaları. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 1279-1293.
• Sakal, Ö. ve Aytekin, İ. (2014). Bireycilik-Toplulukçuluk Değerlerinin Başarı Amaç Yönelimlerine Etkisi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma. KAU IIBF Dergisi, 5(8), 45-66.

Görsel Kaynakça

• https://dribbble.com/shots/5725464-Diversity-in-illustration/attachments/5725464-Diversity-in-illustration?mode=media
• https://mymodernmet.com/tiny-eyes-comics-about-china/#.WoaJUGTG34Q.pinterest
• https://johntropea.tumblr.com/post/167855064446/individualists-vs-collectivist-cultures