Siyasal Hastalıklar: Nepotizm (Kayırmacılık)

Nepotizm Nedir?

Nepotizm kavramı, Latincede “yeğen” anlamına gelen “nepos” sözcüğünden türetilmiştir. İtalyancada “nepotismo” olarak anılan bu kavram, tarihte ailelerine çıkar sağlayan bazı “papa”ları tanımlamak için ortaya atılmıştır. Günümüzde nepotizm, ailesinin yararına mevkisini suistimal eden kişiler için kullanılmaktadır.

Nepotizm tam manasıyla, işin gerektirdiği niteliklere sahip olmayan kişilerin beceri, kabiliyet, başarı ve eğitim düzeyi gibi faktörler dikkate alınmaksızın sadece akrabalık ilişkileri esas alınarak istihdam veya terfi edilmesi anlamına gelmektedir.

“Kin Selection” veya “Akraba Kayırmacılığı” insanlarda -bazı biyologlara göre hayvanlarda da- var olan doğal bir içgüdüdür. Sosyal bilimlerde yer alan biyolojik ve ekolojik yaklaşımlar ise, nepotizmin rasyonel davranışlar sınıfına girdiğini iddia etmektedirler. Yani nepotizm davranışı; keyfi, duygusal veya içgüdüsel değil, rasyonel ve seçilmiş bir davranış olarak kabul edilmektedir (Özler, 2007).

Kronizm (Eş-Dost Kayırmacılık)

Kronizm kelimesinin kökü, 1660’lı yıllarda Cambridge Üniversitesi öğrencilerinin aralarında kullandıkları “uzun sürecek olan yakın arkadaşlık” anlamına gelen “crony” kelimesinden gelmektedir (Khatri, 2006).

İstihdamda liyakat ve eşitlik ilkeleri yerine eş-dost ilişkilerinin esas alınması suretiyle yapılan kayırmacılığa kronizm adı verilmektedir. Kronizm ile nepotizm arasında bir nüans vardır. Bu nüans da kronizmde kayırılan kişi, “akraba” değil, “eş-dost”, “arkadaş” vb. kimselerdir.

“Hemşehri Kayırmacılığı”nı da eş-dost kayırmacılığının özel bir türü olarak ele almak mümkündür. Günümüzde aynı memleketten olma ve aynı topraklar üzerinde büyüme gibi faktörler, geleneksel toplumlarda yaygın bir şekilde kayırmacılığın bir nedeni olmaya devam etmektedir.

Bu durumu bir örnekle açıklamak gerekirse: Siyasi partiler ile etkileşime giren hemşehri dernekleri, seçim zamanlarında siyasete girmeye aday olanlar ile temas kurarak üyelerinin çıkarlarını korumak ve siyasi girdi sağlayabilmek için faaliyete geçmektedirler. Yani hemşehri dernekleri, bir siyasi partiye destek verme karşılığında, üyelerine birtakım olanaklar sağlamaktadırlar.

Partizanlık (Siyasal Kayırmacılık, Yandaşlık)

Temelinde iktidarda kalma güdüsü yatan partizanlık, siyasal parti ve kuruluşların kendilerini destekleyen seçmenlere, iktidara geldikten sonra çeşitli şekillerde ayrıcalıklı muamele yaparak haksız menfaat sağlamaları durumudur. Bürokrasi istihdamının demokratik ilkelerle yapılmadığı durumlarda görülmektedir. Bürokrasi zincirinin politize edilmesinin en bariz sonuçlarından biri halkın “devlet” olgusuna olan inancının azalmasıdır.

Bu siyasî nitelikli atamalar, devlet memurluğunun meslek olma niteliğini bir ölçüde yitirmesi tehlikesini de beraberinde getirmektedir. Memurların partizanlaşması ve vatandaşları da “bizden olanlar ve olmayanlar” şeklinde ayırması, devletin partileşmesi anlamına gelir. Bu noktada devletin, bütün partilerin mensuplarını ve hatta hiçbir partiye mensup veya destekçi olmayanları da eşit şekilde kapsaması, koruması, kollaması gereken bir yapı olması gerektiği unutulmaktadır.

Kamran İnan[1]‘ın Devlet İdaresi kitabında bu durumu şöyle anlatıyor:

“…bir gün içeri giren kalabalık bir ziyaretçi grubu arasında bir genç öne çıkarak, partinin Çankaya Gençlik kolu Başkanı olduğunu belirterek tayininin hemen yapılmasını istedi. Kendisine bulunduğu yerin devlet makamı olduğunu hatırlatarak partinin adresini gösterdim. (…) ortalıkta sık gözüken, ciddiyetten uzak hareketleri ile dikkatimi çeken bir şahsı sordum. Partinin adamı olduğunu, aybaşında maaş almaya geldiğini söylediler. Biraz daha deşince bakanlıkta, menfaat mukabili iş takip ettiği ortaya çıktı. Görevine son verdim; çok telefon geldi. Partinin bir yetkilisi ısrar edince, parti için çok lazımsa maaşının kendilerince karşılanabileceğini, bakanlıkta böyle bir kimse tutamayacağımı belirttim.” (İnan, 1993).

“Devleti yıkmanın kestirme yolu, bürokrasiye politika sokmaktır.” -Michel Debré[2]

Yazar: Yücelhan Danacıoğlu
Editör: Fuad Eren

Kaynakça

• Aktan, C. C. & Acar, O.K.  (2021). Kamu Yönetiminde Kayırmacılık. Sosyal Bilimler Araştırmalar Derneği.
• Özler, H. & Özler, D. E. (2007). Aile İşletmelerinde Nepotizmin Gelişim Evreleri ve Kurumsallaşma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 437-450.
• İnan, K. (1993). Devlet İdaresi. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Büte, M. & Tekarslan E. (2010). Nepotizm’in Çalışanlar Üzerine Etkileri: Aile İşletmelerine Yönelik Bir Saha Araştırması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1-21.
• Khatri, N. & Begley, T. M. & Tsang, E. W. K. (2006). Cronyism: A Cross-cultural Analysis. Journal of International Business Studies, 61-75.
• Nepotizm ve Günümüz. (2016, Ağustos 31). Parlak Jurnal. https://parlakjurnal.com/nepotizm-ve-gunumuz/ adresinden alındı
• Akraba Seçilimi. (2020, Haziran 21). Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Akraba_se%C3%A7ilimi adresinden alındı
• Nepotizm. (2020, Aralık 5). Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Nepotizm adresinden alındı.
• Demokrasi Üzerine 2. (2010, Ağustos 27). http://www.cihandura.com/tr/makale/-DEMOKRASI-UZERINE—2852 adresinden alındı.

Görüntü Kaynakçası:

• https://tr.pathyou.com/nepotizm-nedir

[1] Kamran İnan: (8 Şubat 1929, Hizan, Bitlis- 23 Kasım 2015) Türk diplomat, hukukçu ve siyasetçi.

[2] Michel Debré :(15 Ocak 1912, Paris-2 Ağustos 1996, Montlouis-sur-Loire) eski Fransız siyasetçi. 1959 yılından 1962 yılına kadar Fransa Cumhuriyeti Başbakanı olmuştur; ayrıca 1958-1959 yılları arasında Adalet Bakanı, 1966-1968 yılları arasında Ekonomi Bakanı, 1968-1969 yıllarında Dışişleri Bakanı, 1969-1973 yıllarında ise Savunma Bakanı olarak görev yaptı.