Psikoloji 101: Ekoller ve Temsilcileri

Serinin bu yazısında psikoloji biliminin tarihsel gelişiminde rol alan ekoller ve temsilcileri incelenecektir.

Psikolojinin Babası: Wilhelm Wundt ve Yapısalcılık

Şimdiye kadar birçok insan, “psikolojinin babası” olarak Sigmund Freud’u tanımış olabilir ancak Wilhelm Wundt, psikolojiyi felsefeden ayırıp yeni bir bilim dalı hâline getirerek psikolojinin babası unvanını Freud’dan önce almıştır.

Antik Yunan felsefecileriyle başlayıp 19. yüzyıl sonlarına kadar, felsefecilerin kendi fikir ve deneyimleriyle açıklamaya çalıştıkları insan doğası, 1879’da Wilhelm Wundt’un Almanya’da ilk psikoloji laboratuvarını açmasıyla birlikte sistematik yöntemlerle araştırılmaya başlanmıştır. Kullanılan bu sistematik inceleme ve deneysel araştırma yöntemi, psikolojinin felsefeden ayrı, zihinsel süreçlere dair cevaplar arayan yeni bir bilim olarak doğuşunda etkin rol oynamıştır. Wundt’un ele aldığı konular günümüzde hâlâ psikolojinin araştırma konuları içerisinde yer almaktadır. Ülkemizdeki ilk psikoloji laboratuvarı ise 1936’da İstanbul Üniversitesinde kurulmuştur.

“Aklın ayırt edici özellikleri öznel bir türdendir; onları sadece kendi bilincimizin içeriğinden biliriz. ”
-Wilhelm Wundt.

Wundt’un Leipzig Üniversitesindeki laboratuvarı, o dönem psikolojinin önde gelen isimlerinin eğitim aldığı bir yer hâline gelmiş, psikoloji ekollerinin ilki olan yapısalcılık ekolünün temelini atmıştır. Ekolün temsilcisi, Wundt’un öğrencisi olan Edward Titchener’dir. Bilinç süreçlerinin en temel parçalarını incelemeyi hedefleyen deneylerde, insanlardan düşüncelerine odaklanıp bunları not etmeleri istenmiştir (içebakış yöntemi). Bunun sebebi insanların, bilinçlerini en iyi kendilerinin ifade edebilecek olması ve bu sayede bilişsel süreçlerin deneysel olarak araştırılmasıdır.

William James ve İşlevselcilik

“Benim kuşağımdaki en büyük keşif, bir insanın tutumunu değiştirerek hayatını değiştirebileceğidir.”
-William James.

ABD’deki ilk psikoloji laboratuvarını kurduğu için ona “Amerikan psikolojisinin babası” da denilebilir. James, kendisinden önceki ekole tepki olarak işlevselcilik ekolünü savunmuş ve onlardan farklı olarak ‘‘nedir’’ diye sormak yerine zihnin “nasıl” işlediğine odaklanmıştır. İnsan zihninin temel yapısındansa zihnin işlevlerini araştırmıştır. Çünkü bilincin dışında bir de onun sürekli etkileşim hâlinde olduğu bir çevre vardır. Esas ilgi alanı, duyum ve duygularımızın içinde bulunduğu çevreye gösterdiği adaptasyondur. James, Amerikan psikolojisinde önemli yer sahibi olmuş ve uygulamalı psikolojinin ortaya çıkışına zemin hazırlamıştır.

John B. Watson ve Davranışçılık

‘‘Bana eğitip büyütmem için sağlıklı, iyi yapılanmış bir düzine çocuk verin. Atalarının mesleği ve ırkı ne olursa olsun ben onların yeteneklerine, eğilimlerine, meziyetlerine, yatkınlıklarına aldırmaksızın, onlardan size, kendi seçimime göre doktor, avukat ve hatta dilenci veya hırsız yapayım.”
– John Broadus Watson   

Davranışçılık ekolünün gelişimi 70’li yıllara kadar sürmüştür ve Thorndike, Skinner, Chomsky ve Bandura gibi tanınmış isimler de ekolün temsilcileri arasındadır. Kurucusu olan Watson, yapısalcılığı ve işlevselciliği benimsememiş; tamamen gözlemlenebilir ve nesnel olanı aramıştır. Wundt’un savunduğu içe bakış yöntemini fazla öznel bulmuş ve sonuçlar kişiden kişiye değiştiği için tutarlı bir yöntem olarak görmemiştir. Watson’a göre gözlemlenebilir ve ölçülebilir olan şey davranıştır. Kalıtımsal özelliklerimizdense çevresel faktörlerin öğrenmede daha etkili olduğunu öne sürmüştür. Bu ekolün temsilcileri fare, güvercin, köpek vb. hayvanlar üzerinde çokça araştırma yapmışlardır (Pavlov’un köpeği). Hayvanların öğrenme süreci ile insanlarınkini oldukça benzer bulmuşlardır. Sıkça duyduğumuz klasik koşullanma teriminin psikolojiye kazandırılması davranışçılar sayesinde gerçekleşmiştir.

Tıpkı kendisinden önceki ekollerin eleştirilmesinin davranışçılığı doğurması gibi, davranışçılığın eleştirisi de bilişsel yaklaşıma kaynaklık etmiştir.

Yazar: Ece Yurdakul
Editör: Emine Türal

Serinin diğer yazılarını okumak için:

• Psikoloji 101
• Psikoloji 101: Freud

Kaynakça:

• John B. Watson. (t.y.). Human Development. Erişim adresi: https://hberglund210.weebly.com/john-b-watson.html

• Wilhelm Wundt (2016, Ocak). SciHi Blog. Erişim adresi: http://scihi.org/tag/wilhelm-wundt/

• Mochere, V. (2020, 23 Mayıs). William James’den En İyi Tırnak. Erişim adresi: https://victor-mochere.com/tr/best-quotes-from-william-james

• Schultz D. (1981). A History of Modern Psychology, 111 fifth Avenue, London: Academic Press

Görsel Kaynakça:

https://tr.pinterest.com/pin/349310514850781399/