İonya: Batı Anadolu’da Bir Yunan Devleti

Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı’nda bir yenilgi aldı ve bu yenilginin faturası ağır oldu. Mondros Ateşkes Antlaşması bu faturanın belgelenmiş ve listelenmiş hâli olarak bilinen bir gerçekliktir. Düşman devletlerden Fransa ve İtalya güneyde, Ermenistan doğuda, Yunanistan ve İngiltere ise batıda Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli kentlerini işgal etmiştir. Bu işgale karşı başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere önemli subaylar ve halk önderleri ayağa kalkmışlardır. Önce yerel biçimde başlayan kurtuluş mücadelesi zamanla faaliyetlerine düzenli ordu ve TBMM çatısı altında devam etmiştir.

İonya Devleti Nasıl Kuruldu?

Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkması ardından mitingler ve genelgelerle bir kurtuluş mücadelesi başlatılmış ve nihayetinde karşı çıkışlara rağmen batı sınırlarında Yunanistan’a karşı düzenli ordu mücadelesi başlamıştır. Düzenli ordu, İnönü savaşlarında savunma stratejisi ile galip gelmiş fakat daha sonra Kütahya-Eskişehir Savaşı‘nda mağlup olmuş; Sakarya Meydan Muharebesi‘nde ise büyük bir zafer almıştır. Yunanistan işgal ile geldiği Batı Anadolu topraklarında tutunmayı tam anlamıyla başaramamış ve içten içe yönetimdeki kişiler sorgulanmaya başlamıştır (Erdem, 2014). Tam bu sıralarda Osmanlı İmparatorluğu’nun imzalamış olduğu fakat yürürlüğe girmemiş olan Sevr Antlaşması ortaya çıkmıştır. Bu antlaşmadan güç alan Yunanlar 30 Temmuz 1922 günü İzmir’de törenle İonya Devleti’ni ilan etmişlerdir.

Bu yeni devletin ömrü yalnızca beş hafta sürmüştür. Çünkü kurulduğu tarihten tam 5 hafta sonra Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki Türk kuvvetleri 26 Ağustos 1922 günü taarruza geçmiş ve Yunanların işgali son bulmuştur. Ömrü yalnızca beş hafta sürse de bu devletin geçmişi Sevr’e dayanmaktadır. Sevr Antlaşmasına göre İzmir’den Akhisar ve Ayvalık’a kadar uzanan 16 bin kilometrelik ve 1 milyon nüfuslu bir alan Yunanistan’a verilmiştir. Sevr Antlaşması Mustafa Kemal Paşa ve TBMM’nin onaylamadığı ve bu yüzden Türk tarafında yürürlüğe girmemiş bir antlaşma olsa da Yunanlar bu antlaşmanın geçerliliğini onaylamış ve bu antlaşmadan güç alarak bahsi geçen devleti kurmuşlardır.

Sakarya Savaşı ve İonya Devleti

Sakarya Savaşı’nın ağır yenilgisinin ardından Yunan ordusu içinde ortaya çıkan sorunlar da bu devletin tarih sahnesine çıkmasına yol açan unsurlardan biridir. Sakarya Savaşı sonrasında kurulan Helen Anadolu Savunma (Mikrasiatki Amina) Örgütü, Rumların diğer örgütleriyle paralel bir şekilde çalışmış ve bu çalışmalar sonucunda Batı Anadolu’da yeni bir devlet ortaya çıkmadıkça Rumların mücadelesinin sonuçsuz kalacağına dair bir kanaat oluşmuştur (Erdem, 2014). Oluşan genel kanaat Sevr’in de etkisi ile İonya Devleti’nin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Rum Megalo Ideası

İonya Devleti adını tarihten almaktadır. İonya Anadolu’da kurulmuş Yunan Uygarlığı’nın adıdır. Batı Anadolu coğrafyası da bu nedenle Yunanlıların tarihsel nedenlerden ötürü kendilerine ait gördükleri ve bu sebeple elde etmek istediği bir coğrafya konumundadır (Smith, 1973). Günümüzde Türk-Yunan ilişkileri bazen olumsuz bazen ise olumlu şekilde, istikrarsız bir biçimde ilerlemektedir. Bu tip bir ilerlemenin de altında yine geçmişten gelen sorunların rol oynadığı söylenebilir. İonya Devleti de bu sorunlardan birisidir. Çünkü geçmişte birbirlerini düşman olarak atfeden iki millet aynı coğrafyalarda tutunma mücadelesi vermiştir. İonya Devleti bu tutunma çabasında başarısız kalırken Mustafa Kemal Paşa ve Türk halkı, bu coğrafyada yer alma ve tutunma savaşını kazanarak kısa süreli olan İonya Devleti’ni tarih sahnesinden silinmiştir. Günümüzde dahi Türk-Yunan ilişkileri zaman zaman gerilmekte bu gerilimin de ardında yine bu tip tarihsel istekler ve arzuların yattığı düşünülmektedir.

Yazar: Ahmet Gül
Editör: Emine Türal

Kaynakça

• Smith, M. L. (1973). Ionion Vision: Greece in Asia Minor 1919/1922. ABD: New York.
• Erdem, N. (2014). Yunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da Otonom Devlet Kurmaya Yönelik Faaliyetler. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 29, 97-140.

Görsel Kaynakça

• https://en.wikipedia.org/wiki/Occupation_of_Smyrna#/media/File:Stergiadis,_Paraskevopoulos_and_Pangalos,_Smyrna_October_1920.jpg
• https://en.wikipedia.org/wiki/Occupation_of_Smyrna#/media/File:SultanahmetMitingi.jpg
• https://en.wikipedia.org/wiki/Occupation_of_Smyrna#/media/File:Greek_occupation_troops_landing_on_Smyrna.jpg
• https://en.wikipedia.org/wiki/Occupation_of_Smyrna#/media/File:Greek_soldiers_retreat,_1922.jpeg