Gerçeğe Sanatla Ulaşabilir miyiz?: Apollon

Gerçeğe Sanatla Ulaşabilir miyiz?: Apollon

“Ondan söz edeceğim ve unutmayacağım. Uzaklardan şimşekler çakan Apollon’dan.”
(Homerosçu İlahiler Apollon’a Övgü)

Hegel, Apollon‘u “en Yunanlı tanrı” olarak tanımlamıştır (Bonnefoy, 1981). Apollon, Olimpos tanrıları arasında, insanlar tarafından en çok sevilen ve en çok saygı gösterilen tanrılardandır. Apollon’un en önemli özelliklerinden biri, insanlarla tanrılar arasında bağ kurmuş olmasıdır. Tanrıların isteklerini, insanlara ileten ve onlarla nasıl iyi geçinebileceklerini söyleyen, aralarını bulan Apollon’dur.

Apollon, Zeus ve Leto’nun oğlu, Artemis’in kardeşidir. Apollon, Leto ‘nun karnından çıkar çıkmaz “Bana verilsin lir ve yay, Zeus’un niyetlerini önceden en kesin ve en doğru biçimde haber vereceğim” diye haykırır.

Apollon; gerçeğin, ışığın, sanatın ve şiirin tanrısıdır. Kehanet yapan, bilici tanrıdır. 

“Dünyadaki kum tanelerinin sayısından denizlerin derinliklerine ve büyüklüklerine kadar”

(Bonnefoy, 198ı: 48)

“Karanlık nedir tanımayan Işık Tanrısı, yalan nedir bilmeyen Doğruluk tanrısı derlerdi ona:

 

Ey Phoibos[1], doğruluk tahtından,

Dünyanın kalbindeki yerinden

Sesleniyorsun insanlara.

Hiç yalan söylenmiyor, Zeus’un buyruğuyla,

Doğruluk sözünü karartacak gölge yok.

Ölümsüz bir hakla mühürledi Zeus

Apollon’un onurunu, konuştuğu zaman

Herkes inansın diye sarsılmaz bir inançla.”(Hamilton, 1942: 17)

Artemis ve Apollon üstün okçuluk yeteneklerine sahip iki kardeştir. Artemis’in oku ay ışığı, Apollon’un oku ise güneş ışığıdır. Platon’a göre Apollon, Olimpos’un diğer Tanrılarından farklı olarak kardeşi ile birlikte Yunanistan’da değil, Anadolu’da doğmuştur. Kutsal ağacı defne; hayvanları yunus, atmaca, kuğu ve kargadır. Lakapları; okçu, “Likyalı” ve Latincede yırtıcı kuşlara ilişkin olarak kullanılan, “yırtıcı” anlamına gelen “Vulturus”tur. Lir’in mucidi Hermes olmasına karşın onu yücelten Apollon’dur. Apollon,  sanatı ve sanatçıyı ölümsüz kılmış, insanların aydınlanmasını sağlamıştır.

Apollon dünyaya indikten sonra bir tapınak inşa ettirmek için Parnasos Dağı’nın eteklerini seçmiştir. Mabedin inşası sırasında Kastalia kuyusu bekçisinin piton yılanını öldürmesi gereklidir. Yılanı oklarıyla öldürüp barışı sağlayan Apollon, Delphi Mabedini inşa eder. Delphi Mabedinin bahçesinde, mabedin Apollon’un yılanı öldürdükten sonra inşa edildiğini ve düşman olan toplulukların barış içinde yaşadıklarını sembolize eden yılanlı sütun bulunmaktadır. Bu sütunu MS.324 yılında Bizans İmparatoru Constantin, Delphi Mabedinden aldırıp Constantinopolis’te bulunan Hipodromun ortasına diktirir. Bugünkü Sultanahmet Meydanı’nda bulunan yılanlı sütun, Apollon’un Delphi Mabedindeki sütundur.

Apollon, bazı kaynaklarda “kehanette bulunan tanrı” olarak geçmektedir. Antik İyon uygarlığının en önemli kehanet merkezlerinden biridir. İyonya, insanlık tarihine katkıda bulunmuştur. Katkıda bulunan isimler içinde; Orpheus, tarihte Herodot, matematikte Pisagor ve Thales, tıpta Hipokrat ve felsefede ise Anaximenes sayılabilir. İyonya’daki kehanet merkezi gibi pek çok merkez bulunmaktadır. Bu merkezlerde sadece kehanet merkezi değil, inisiyasyon merkezi olarak da kullanılmaktadır. Özellikle Pisagor ve Orpheus, bu merkezlerdeki öğretilerden sonra Mısır’a gitmiştir. Mısırdaki Osiris öğretilerini öğrenip Antik Yunan’a dönerek büyük bir reform başlatmışlardır. Orpheus, düşmanları tarafından tarihten silinse de Pisagor tüm gerçekliğiyle günümüze kadar ulaşmıştır. “Siz bir bilge misiniz?” diye sorduklarında “Bilge değilim ama bilgeliğe duyduğum bir aşkım var. Ben bilgelik aşığıyım.” diyerek filozof kelimesini ilk olarak Pisagor telaffuz etmiştir.

Apollon’un çocukları : AsklepiosAristaeusLinosMopsos

Apollon’nun çocukları arasında Asklepios, tıbbın ve sağlığın tanrısıdır. Şifa vermeyi, iyileştirmeyi, hikmetli olmayı babasından öğrenmiştir. Anadoludaki karşılığı Lokman Hekim olup Kur’an’da adı geçmektedir. İslam’a göre peygamber olduğuna dair iddialarda vardır. Ölümsüzlük iksirini bulduğu ve kaybettiği söylenmektedir. Bu efsane tarihin farklı coğrafyalarında ve zamanlarında Gılgamış, Hızır ve İlyas, Oğuz Han ve İskender Zülkarneyn olarak karşımıza çıkmaktadır.

 

Mitolojide Apollon

Yunan mitolojisinde Apollon’un yaptığı sayısız işlerden bazıları şunlardır:

  • Zagreus’un kemiklerini Apollon, Delphi’ye gömer: Zeus’un buyruğu üzerine Musaların[2] yardımıyla Zagreus[3]’un parçalarını bir araya getirir. Dünya’nın merkezi yakınına gömer.
  • Hera’nın oyunuyla Apollon, Athena ve  Poseidon ile birlikte Zeus’u tuzağa hapseder. Ancak Briareus[4]‘un yardımıyla tuzaktan kurtulan Zeus, Apollon’u Poseidon ile birlikte sürgüne yollar ve Truva kralı Laomedon tarafından surlarını örmeye cezalandırır. Surlar örülürken kendisi lirini çalarak kralın sürülerine göz kulak olur. İş bittiğine Laomedon belirlenen ücretini vermeyince ceza olarak şehre hastalık yayar.
  • Hermes’e sihirli bir altın asa verir. Hermes ateş çıkartabildiği bu asa sayesinde habercilerin efendisi olur.
  • Üç uçlu yabayla yaptığı bir hareketle yunus balığını göğe bir takımyıldız olarak yerleştirir.
  • Hermes’ten aldığı liri küçük bir çocuk olan Orpheus‘a verir.
  • Flüt çalmaktaki becerisini kendisiyle kıyaslanan Marsias‘ı yarışın sonunda bir ağaca bağlayarak diri diri derisini yüzer ve oyunu Marsias’tan yana kullanan Midas‘ın kulaklarını da eşek kulaklarına çevirir.

Apollon ve Dapfne

Apollon, bir gün Eros ile karşılaşır ve okçuluğu konusunda onunla alay eder. Eros buna çok sinirlenir ve intikam almak için 2 ok hazırlar. Birini altın suyuna batırır ve bu ok saplandığı kişiye sonsuz aşk verir. Diğer ok ise saplandığı kişiyi sonsuza dek aşktan uzaklaştırır. Altın suyu ile yıkanmış ok Apollon’a, diğer ok ise deniz tanrısı Peneus’un[5] kızı Dapfne’nin kalbine saplanır. Apollon, Dapfne’ye âşık olur ve okun etkisiyle Apollon, Dapfne’yi elde etmeye çalışırken Dapfne, Apollon’dan kaçar. Kovalamacadan yorgun düşen Dapfne, babası Peneus’dan yardım ister. Peneus onu bir defne ağacına dönüştürür. Dapfne sonsuza kadar ağaç olarak kalacaktır. İçinde aşk ateşi yanan Apollon buna sinirlenir ve içindeki ateş ile Dapfne’yi yakar. Bir parçasını kafasına koyan Apollon, “Kazanılan zaferlerin simgesi ve onları ölümsüz kılan baştaki zafer tacıdır.” der. Bu yapraklardan kendisine taç yapan Apollon, bu tacı hiçbir zaman çıkarmaz.  Tüm Apollon heykellerinde görülen defne yapraklarından yapılmış tacın sebebi budur. Bu olaydan sonra defne ağacı kutsal kabul edilmeye başlanır.

Antik Çağ’da Apollon tapınaklarının çevresi defne ağaçları ile kaplıdır. Defne ağacının yapraklarında güçlü bir zehir vardır. Tapınaklarda görevli olan kâhinler, geleceği görebilmek ve kendilerine başvuranların sorularına cevap verebilmek için defne ağacının yapraklarını çiğner ve çiğneyen kişiler kendinden geçerlerdi. Bu kendinden geçiş ile aşkın duruma geçerek biliciliğe başlar ve gaipten haber verirlerdi. Defne, Tanrı’ya ulaşma ve öteki âleme geçiş aracıydı.

Defne ağacı mitosu, ritüellerde ve Osmanlı döneminde de etkisini sürdürmüştür.

 

Apollon ve Musalar

Musalar geleneksel olarak dokuz tanedir. Apollon ise bu dokuz ilham perisinin başıdır.

Başlangıçta yalnızca şiir tanrıçaları iken zamanla bilim ve diğer sanatlarla da ilişkilendirilmişlerdir. Zeus ve Mnemosyne‘nin çocukları olan bu dokuz ilham perisi şu şekilde sıralanır:

1.Kalliope

Romalı şair Ovidius tarafından bilgeliğine istinaden ilham perilerinin en önemlisi olarak nitelendirilen Kalliope, epik şiir ve destanlara ilham veren peridir. Homeros’un İlyada ve Odysseia‘yı yazmasına ilham kaynağı olduğuna inanılan Kalliope’nin ismi, “güzel sesli” anlamına gelir. Kalliope, genellikle elinde balmumu bir tablet, parşömen veya kitapla tasvir edilir. “İlahi Komedya” adlı eserinde Dante, Kalliope’ye atıfta bulunur.

Dante, Cennet yolculuğunu şiire dökebilmek için şiirin ve müziğin tanrısı Apollon’dan yardım ister.

Yolculukta Apollon’dan beklenen yardım gelir ve Dante son bir şiir yazar.

“Yüceliğine yücelik katmak için değil,
çünkü katılamazdı, ama zamanın dışında
uzamın dışında ışırken
parlaklığı, ben varım diyebilsin diye,
yeni sevgiler üretti gönlünce,
öncesiz sonrasız sevgi.

Ey gözlerimin olanca gücüyle
Öncesiz sonrasız ışığı görmemi
Sağlayan bereketli sevgi!

Evrende dağınık olanın
onun derinliğinde sevgiyle
bir araya geldiğini gördüm tek ciltte

tözler, etkilenmeler ve özellikleri
öyle içiçe geçmişlerdi ki,
cılız bir ışık olur anlatsam gördüklerimi.

çünkü isteğin tek amacı
iyilik onda yoğunlaşıyordu,
onda kusursuz olan, onun dışında kusurlu oluyordu

Ey sonsuz ışık, yalnızca kendinde varsın,
kendini yalnız sen tanırsın, tanıdığın,
tanındığın için kendine güler, sevdalanırsın!

düşlemin gücü burada tükendi;
artık isteğimi, istencimi
dengeli bir çark gibi döndürüyordu,
güneşi yıldızları döndüren sevgi”
(Alighieri, 2011: 769-770)

2. Kleio

Fenike alfabesini Yunanistan’a getirdiğine inanılan Kleio’nun ismi “ünlü etmek” anlamına gelir. Tarihî olayları konu alan şiirlere ilham verdiği düşünülen Kleio, parşömen veya tabletlerle tasvir edilir. Batman: The Animated Series’de “Kleio”, Tanrı kompleksinden muzdarip olan suçlu Maxie Zeus’un bir ilham perisi olduğuna inandığı kız arkadaşının da ismidir

3. Euterpe

İsmi “hoşnut etmek” anlamına gelen Euterpe, müziğin ilham perisidir. Geç Klasik Dönem’de ise lirik şiirin ilham perisi olarak anılmaya başlanmıştır. Bir tür flüt olan aulosu da icat ettiğine inanılan Euterpe, genellikle elinde bu flütle resmedilir.

4. Erato

Lirik şiirlerin ilham perisidir. İsmi “Eros” kelimesiyle aynı kökten gelir ve “arzulanan” demektir. Romantik ve erotik şiirle özdeşleştirilen Erato, genellikle bir lir veya kendisinin icat ettiğine inanılan kithara (telli bir antik çalgı) ile resmedilir. Erato, John Fowles’un “Mantissa” isimli romanında da bir karakter olarak okuyucuların karşısına çıkar.

5. Melpomene

İsmi “şarkı söylemek” anlamına gelen Melpomene, başlangıçta şarkı söylemenin ilham perisiyken sonradan tragedyanın ilham perisi olarak anılmaya başlanmıştır. Genellikle, bir elinde trajik maske, diğerinde bıçak ve dönemin tragedya oyuncuları tarafından giyilen bir tür bot olan cothurnusla tasvir edilir. İngiliz şair John Keats, “Isabella; or the Pot of Basil” şiirinde bu ilham perisine atıfta bulunur.

6. Polymnia

Dinî şiir, ilahi, dans ve hitabetin ilham perisi olan Polymnia‘nın ismi “birçok şarkı” anlamına gelir. Farklı kaynaklarda tarım ve geometrinin ilham perisi olarak da anılır. Genellikle ciddi bir yüz ifadesi, uzun giysiler içinde ve bir duvakla resmedilir. 1951 yapımı “Meet Me on Cassiopeia” filminde Polymnia bir karakter olarak izleyicinin karşısına çıkar.

7. Terpsikhore

Dansın ve koronun ilham perisi olan Terpsikhore’nin ismi “dans etmenin zevki” anlamına gelir. Çoğunlukla otururken ve elinde bir lir ile tasvir edilen Terpsikhore’nin, aynı zamanda denizcileri söyledikleri şarkılarla büyüleyerek kendilerine çeken Sirenler’in annesi olduğuna inanılır. Kurt Vonnegut’ın “Mavi Sakal” isimli romanında Rabo Karabekian isimli karakter de bu ilham perisine kısaca atıfta bulunulur.

8. Thalia

Komedi ve pastoral şiirin ilham perisi olan Thalia‘nın adı, “neşeli” anlamına gelir. Thalia, elinde komik bir maskeyle şen bir kadın olarak tasvir edilir.”

9. Urania

İsmi “cennet gibi” anlamına gelen Urania, astrolojinin ilham perisidir. Evrensel âşk ile özdeşleştirilen Urania, ilham perilerinin yaşça en büyüğüdür ve bu sebeple babası Zeus’un güç ve ihtişamı ile annesi Mnemosyne‘nin güzellik ve zarafetini en çok onun taşıdığına inanılır. Çoğunlukla elinde bir yerküre figürü ve üzerinde yıldız şeklinde işlemeler olan bir pelerin ile gözlerini gökyüzüne dikmiş şekilde resmedilir.

Apollon ve Kassandra

Kassandra, Troya Kralı Priamos ve Hekabe’nin en güzel olduğu rivayet edilen kızıdır. Kassandra, ağabeyi Hektor’un sözlülerini kaydetmiş ve Truva atı hakkında çevresindekileri uyarmıştır.

Kassandra’nın en büyük arzusu geleceği bilmek ve rahibe olmaktır. Tanrı Apollon (Phoibos) görür görmez bu güzel kızı arzular ve ona bir teklif sunar. Kassandra onunla birlikte olursa ona, geleceği görme yetisi verecektir.

Kassandra bu teklifi kabul eder. Apollon, Kassandra’nın ağzına tükürür ve Kassandra geleceği görme yeteneğine sahip olur. Kassandra’nın rahibe olma isteği daha ağır bastığından Apollon ile birlikte olmaktan vazgeçer. Apollon bu duruma çok sinirlenir ve Kassandra’yı lanetler. Lanete göre Kassandra, geleceği görecek ama kimseyi buna inandıramayacaktır. Ve daha ağır olanı ise asla rahibe olamayacak, hatta bir kadın olarak aşağılanacaktır.

Truva Savaşı’nda yaşanacakları ve savaşın sonucunu görmesine rağmen gördüklerini kimseyi inandıramamıştır.

Psikolojide, geleceğe dair başkalarını uyarmasına ve doğruları söylemesine rağmen kimseyi kendine inandıramama durumuna Kassandra kompleksi ismi verilmektedir.

“Nietzsche’de Apollon; biçimin, uyumun ve kontrolün, Dionysos ise taşkın ve coşkun duyguların, tutkunun simgelendiği iki kavramdır. Nietzsche’ye göre bu iki öğe, tabiatın yaratış/yıkış süreçlerini devindirir. Nietzsche, yeniden ele alıp yorumladığı bu iki kavramla estetik ve sanat anlayışını ortaya koyar.

Mantıksal bir çıkarsamayla, ama sezginin anında oluşan keskinliğiyle, sanatın sürekli gelişiminin Apolloncu ve Dionysoscu bir ikililiğe bağlı olduğunu anladığımızda estetik bilimi için çok şey yapmış oluruz: Yaradılışın, bazen araya giren uzlaşmalara rağmen sürekli çatışan cinsiyetliliğine bağlı olması gibi” (Nietzsche, 2010: 7)

Yazar: Coşkun Rıdvan Tüzemen
Editör: Ozan Yazıcı

 

Mitoloji serimizin diğer yazılarına ulaşmak için:

Dipnotlar:

[1] Apollonun sıfatlarından biridir. Phoibos, Eski Yunancada “ışık saçan, parıldayan” anlamlarına gelmektedir.

[2] İlham perileri

[3] Zeus bir yılan şekline girerek Persephone’a yaklaşmış ve birlikteliklerinden Zagreus doğmuştur. Zagreus, yunan mitolojisinin tanınmayan, ama insanların varlığı adına önemli bir tanrıdır, çünkü insanların yaratılmasında, onun rolünün büyük olduğu söylenir.

[4] Gaia ve Uranüs’un elli başlı, yüz kollu oğulları olan KottosBriareus ve Gyesdir. (‘öfke’, ‘güç’, ‘dehşet’) Hekatonkheirler olarak bilinmektedirler.

[5] Oceanus ve Tethys’in oğludur ve mitolojide Yunan deniz tanrılarından biridir. Peneus, kuzey Yunanistan’da Teselya (Thessalia) bölgesinin deniz tanrısıdır.

 

Kaynakça:

• Ovidius, (1994). Dönüşümler, Eyüpoğlu, İ. Z. (Çev.). İstanbul: Payel.

• Rilke, R. M. (2009). Orpheus’a Soneler, Özoğuz, Y. (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

• Laertios, D. (2003). Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, Şentuna, C. (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

• Nietzsche, F.  (2010). Tragedyanın Doğuşu, Tüzel, M. (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

• Gören, E. (Çev.). (2018). Homerosçu İlahiler’den Pindoras’a Arkaik Yunan Şiiri Antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

• Krugmann, R. (2014).  Işık ve Aydınlık Tanrısı Apollon, Dirim, A. (Çev.) Ankara: Yurt Kitap Yayın.

• Ergün, B. (2019). Apollon İskender-i Zülkarneyn. Ankara: Luna Yayınları

• Hamilton, E. (1942). Mitologya, Tamer, Ü. (Çev.) İstanbul: Varlık Yayınları

• Homeros. (2014). Odysseia, Erhat, A. – Kadir, A. (Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

• Homeros. (2014). İlyada, Erhat, A. – Kadir, A. (Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

• Hesiodos. (2016). Theogonia – İşler ve Günler, Erhat, A. – Eyüpoğlu, S. (Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

• Gener C. (2019). Ezoterik Öğretiler Ansiklopedisi Cilt 2 – Tufandan Sonra, İstanbul: Hermes Yayınları

• Hall, P.M. (2020). Tüm Çağların Gizli Öğretileri. Sağlam, M. – Gürdemir, E. İstanbul: Mitra Yayıncılık.

• Alkan, D. (2019). Sparta. İstanbul:  Prometheus Yayınları.

• Alighieri, D. (2013). İlahi Komedya, Teksoy, R. (Çev.) İstanbul: Oğlak Yayıncılık.

• Bonnefoy, Y. (1981).  Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü I.Cilt, Yılmaz, L. (Çev.) Ankara: Dost Kitabevi.

• Apollon. (2005, Aralık). Vikipedi. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Apollon. Erişim tarihi: 24.01.2021.

• Apollon ve Dionysos. (2007, Temmuz). Vikipedi. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Apollon_ve_Dionysos. Erişim tarihi: 24.01.2021.

• Kassandra. (2006, Nisan). Vikipedi. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Kassandra. tarihi: 24.01.2021

Görsel Kaynakça:

• Erişim Adres: https://cdnb.artstation.com/p/assets/images/images/012/078/035/large/guangjian-huang-20180729014724.jpg?1532938215.  Erişim Tarihi: 24/01/2021

• Erişim Adres: https://2.bp.blogspot.com/-QxiA_7fJ13U/VRraj6D8i8I/AAAAAAAAA3I/oYCXH7RYpHI/s400/Romantic-Couples-in-History_Helen_of_Troy_Paris_6.jpg. Erişim Tarihi: 24/01/2021

• Erişim Adres: https://scontent.fist13-1.fna.fbcdn.net/v/t1.0-0/s600x600/13769420_1434281359932126_7776120799727317148_n.jpg?_nc_cat=105&ccb=2&_nc_sid=8bfeb9&_nc_ohc=SrtJz1LuQJEAX9GoG2-&_nc_ht=scontent.fist13-1.fna&tp=7&oh=e73c37b09854c665ae6273a3afacb4e3&oe=60329A5B. Erişim Tarihi: 24/01/2021

• Erişim Adres: http://www.ideayaynevi-5zb.com/on_sokratikler/on_sokratikler_sokrates.html. Erişim Tarihi: 24/01/2021

YAZAR BİLGİSİ
Coşkun Rıdvan Tüzemen
Rıdvan Tüzemen, 1992 yılında İstanbul'da doğdu. Haydarpaşa Endüstri Meslek Lisesinden mezun olan Rıdvan, daha sonra Nişantaşı Üniversitesi İş Sağlığı ve Güvenliği bölümünden mezun oldu. Şu an İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü öğrencisi. Geleceği inşa etmenin gençlere düşen bir sorumluluk olduğunu ve bunun yolunun felsefe, bilim ve sanat alanlarındaki değişmeyen kadim bilgileri günün şartlarına uyarlayarak mümkün olacağını düşünüyor. Mozartcultures da yazar olarak başladı. Şu an Genel Yayın Yönetmeni olarak sorumluluğu var.
YORUMLAR

  1. Alpagut Aykut Tüzemen dedi ki:

    Ruha dokunan bir yazı olmuş, teşekkürler.

  2. Tuğrul dedi ki:

    Harika bir yazı kardeşim eline sağlık