Deesis, Anastasis ve Lazarus’un Dirilişi Sahneleri: Karanlık Kilise
Nevşehir merkezden 13. km uzaklıkta olan ve Göreme Açık Hava Müzesi içerisinde yer alan kilise 11. yy. sonu-12. yy. başına tarihlenmektedir. Kapalı Yunan hacı plan tipinde olan kilise narteks kısmından çok az ışık aldığı için bu ismi almıştır. Bundan dolayı freskler çok az zarar görmüş ve canlılığını koruyabilmiştir. Üç apsisi bulunmaktadır.
Deesis Sahnesi
Yunanca yakarış anlamına gelmektedir. Apsis yarım kubbesinde yer alan sahnede İsa merkezdedir. İsa’nın sağında hafif başı eğik ona karşı dönmüş olan Meryem ellerini İsa’ya doğru uzatmaktadır. İsa’nın solunda Vaftizci Yahya yine hafif başı eğik, İsa’ya doğru dönmüş sağ eliyle yerde proskynesis (secde) vaziyetindeki bani figürünü işaret etmektedir. Meryem Ana’nın önünde İsa’ya doğru diz çökmüş vaziyette duran ve üzerinde pelerin olan kişinin rahip Nicephoras, Vaftizci Yahya’nın önünde duran ve yine İsa’ya doğru diz çökmüş olan kişinin ise, Bassianos olduğu ifade edilir. İsa sağ eliyle takdis işareti yaparken sol eliyle sol dizine açık bir şekilde İncil dayamaktadır. İncilin sayfalarında “Ben Dünya’nın ışığıyım” (John 8.12) ifadesi yer almaktadır. Başkent üslubunu yansıtan sahnede İsa’nın üzerinde kahverengi bir tunik onun üzerinde de lacivert bir pelerin yer alır. (Walter, 316)
Anastasis Sahnesi
Anastasis diriliş anlamına gelmektedir. Hem İsa’nın ölüleri diriltişi hem de kendi dirilişini ifade etmek için kullanılır. İsa’nın cehenneme inişi gösterilmektedir. Sahnenin merkezinde İsa yer alır. Sağ eliyle Adem’i kolundan tutarak Adem’in peşinden gelen Havva ile birlikte mezardan çıkarır. Adem yaşlı ve sakallıdır. Havva ise Adem’in arkasında ve İsa’ya dua eder biçimdedir. İsa ise Havva’ya karşı oldukça ilgisizdir. İsa sol elinde büyük bir haç tutmaktadır. Bu İsa’nın otoritesini ve egemenliğini göstermektedir. İsa’nın Hades’e karşı zaferini simgeler. İsa’nın sol ayağının yakınında Ölüler Ülkesi olan Hades’in kırılmış kapıları vardır. İsa’nın ayakları altında olan Hades ya da Şeytan, Adem’in tam tersi yönde uzanmış ve İsa’ya bakarak ellerini iki yana doğru açmıştır. Böyle bir pozisyonda verilen şeytan figürü ile İsa’nın ölüm üzerindeki zaferi ve şeytanında bu durumu kabullenişi, hatta bu durum karşısındaki çaresizliği verilmiştir. İsa’nın sol tarafında İsa’yı işaret eder şekilde ayakta duran Hz. Süleyman ve Hz. Davud yer almaktadır. Her ikisi de kralları temsil eden taç takmaktadır. Diğer peygamberler ise kalabalık içerisinde verilmiştir.
Doğu etkisinin görüldüğü ve iri gözlü olarak tasvir edilen figürlerde ifade ve duygu vardır. Kıyafetler uzun ve dökümlüdür. Sahne renkleri çok canlıdır. Gölgelendirmeler vardır.
Lazarus’un Dirilişi
İsa’nın mucizelerinden biri olan ölüleri diriltme sahnesi işlenmiştir. Lazarus’un ölümünün üzerinden dört gün geçmesine rağmen dirilmesi, İsa’nın Tanrı’nın yanındaki yerini gösterir. İsa sağ eliyle takdis işareti yapmakta ve sol eliyle de rulo tutmaktadır. İsa, uzun ve ince olarak tasvir edilmiştir. Saçları uzundur ve arkasında toplamıştır. Sakalları vardır. Halesindeki hacının üzerinde inci motifleri vardır. Ölümden uyanmış olarak gösterilen Lazarus’un gözleri açıktır ve mezar önünde dikilmektedir. Lazarus’un giydiği kefen detaylı bir şekilde işlenmiştir. Lazarus’un yanında mezar kapağını taşıyan figürün kafası İsa’ya dönüktür. İsa’nın ayakları dibinde Lazarus’un kardeşleri Martha ve Meryem vardır. İsa’ya kardeşlerini dirilttiği için şükreder vaziyettedirler. İsa’nın arkasında ise Havari Thomas vardır. Sakalsız yüzüyle Thomas oldukça genç tasvir edilmiştir.
Kaynaklar
Erdoğan, M. (2009). Anastasis: Ortodoks Ve Batı İkonografisi’nde Betimleniş Biçimleri. (Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ötüken, Y. (1984). Kapadokya Bölgesindeki Kapalı Yunan Haçı Kiliselerde Resim Programı, Ege Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, 3, 143-167.
Yaşar, F. (2019). Kapadokya Bölgesi Bizans Kiliselerinde Anastasis Sahneleri. (Yüksek lisans tezi). Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yüzgüller, S. (2008). Batı Sanatında İsa’nın Mucizelerinin İkonografisi: Başlangıcından Karşı Reformasyon’a Kadar. (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Walter, C. (1968). Two Notes On The Deesis. Paris Revue des Etudes Byzantines,26, 311-36.