COVİD-19’un Ardındaki Tehlike: Koronafobi

1. COVİD-19’un Ardındaki Tehlike: Koronafobi

(Coronaphobia) ve Korunma Yolları

Coronavirus (Covid-19), 2019 yılının son aylarında, Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıktığı düşünülen bir salgın hastalıktır. Hastalığın çıkış kaynağı veya temel başlama sebebi hakkında farklı hipotezler bulunmaktadır: Virüsün zoonotik özellik taşıdığı ve konak olarak bir hayvanı kullandığı, bu sebeple bir hayvandan veya hayvansal üründen insana bulaştığı ileri sürülürken; diğer taraftan, virüsün laboratuvar ortamından çıktığı ve insan elinin bir ürünü olduğu ileri sürülmektedir. Virüsün çıkış noktası gibi tedavisi de aydınlatılabilmiş değildir. İçerisinde birçok belirsizlik taşıyan bu yeni salgın hastalık, hızlı yayılımı nedeniyle 11 Mart 2020 tarihinde DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) tarafından pandemi ilan edilmesine sebep olmuştur. Hastalığın semptomları arasında yüksek ateş, nefes darlığı, öksürük, hâlsizlik ve eklem ağrısı, koku ve tat kaybı gibi belirtiler yer almaktadır. Şu ana kadar bu salgın hastalıktan korunmak için ise sosyal mesafe, maske kullanımı ve kişisel hijyen en etkili yöntemler olarak belirlenmiştir. Hastalık, özellikle akciğerlere ve bağışıklılık sistemine saldırarak ölümcül sonuçlar doğurabildiği için kronik rahatsızlığı olanların ve belirli yaşın üstündeki insanların daha dikkatli olması önerilmektedir. Covid-19 hayatın bir gerçeği olduğundan beri farklı birçok alanda etkiler bırakmıştır ve bırakmaya devam etmektedir. Özellikle ekonomi, eğitim, sosyal hayat ve psikolojik sağlık bunların başında gelmektedir. Bu yazıda, hastalığın psikolojik sağlık kısmına mercek tutulacaktır. Bu kadar fazla belirsizlik, göz ardı edilemez gerçeklik, sağlık örgütlerinin güven vermeyen açıklamaları, var olan düzendeki bozulma ve rutinin çöküşü elbette insanda korku ve kaygı gibi hisler uyandırma ihtimali taşımaktadır. Bu hissin tercümesi, Covid-19’un beraberinde getirdiği ve literatüre dahil ettiği yeni kavram olan koronafobi (coronaphobia)dir.

Koronafobi Nedir?

Bütün fobi türleri gibi koronafobi de korkunun maksimize olduğu son derece keskin bir anksiyete hâli olarak tanımlanabilmektedir. Fobi sahibi kişi, korkusunun nesnesinden ve türevlerinden uzak durma eğilimindedir. Bunu gerçekleştiremezse fizyolojik, bilişsel veya davranışsal tepkiler verebilmektedir. Koronafobi, Covid-19 salgının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle virüsün belirsizliklerle –sonu gelmez bilinmezliklerle- dolu olması, hızlı yayılım göstermesi, medyada dolaşan haber kirliliği ve yanlış bilgi akışı gibi etkenler, koronafobiye sebebiyet vermekte ve koronafobi riskini artırmaktadır. Uzmanlar tarafından, zaten var olan mikrop korkusu(mizofobi) hastalığının oranında da bir artış beklenmektedir. Koronafobinin, bazı insanların bütün virüs ve mikroplara karşı korku ve kaygı beslemesine sebebiyet verebileceği düşünülmektedir. Koronafobi kendini toplu taşımalarda, kalabalık ortamlarda, insanlar arası yüz yüze iletişimlerde, ev dışı mekanlarda, kurallara uyulmayan hatta bazen uyulan hemen hemen her yerde gösterebilmektedir. Kişi, tek başına oturduğu bir odada hiçbir risk yokken bunaldığı hâlde maske takmaya devam ediyor, insanlarla kurallar dahilinde iletişime geçtiğinde dahi korkuyor ve vücudu buna tepki veriyor, ellerinde virüs olduğunu düşünüp ellerini tekrar tekrar yıkıyor, durmadan hastalığa yakalanacağını ve öleceğini düşünüyor veya bunu bir yakınına kurguluyor ve benzeri tepkiler veriyorsa koronafobi olma ihtimali vardır. Bütün bunların ışığında koronafobinin üç temel yansıması ele alındığında ise:

1. Fizyolojik yansıması,
2. Bilişsel yansıması,
3. Davranışsal yansıması olarak sıralandırılabilir.

Koronafobinin Fizyolojik Yansıması:

Vücudun, korona korkusunu hissettiği zaman verdiği tepkilerdir; anlık olabilmekte veya uzun zamana yayılabilmektedir. Kalp ritminde istemsiz artış, kusma refleksi, nefes daralması, gereğinden fazla terleme, vücut ısınması gibi ani etkileri veya uyku bozukluğu gibi zamana yayılabilecek etkileri içinde barındırmaktadır. Örnek vermek gerekirse Covid-19 korkusunu tetikleyecek bir durumda kalındığında veya bir ortamda bulunulduğunda (bir trende farklı ve uzak bir kompartımandan gelen öksürük sesi duyulduğunu düşünebiliriz), bu olayı veya mekanda geçen zamanı takiben vücudun istemsizce terlemesi, bir anda gömlek yakasını gevşetme isteği ve midede bir huzursuzlukla beraber bulantı gibi belirtiler veriliyorsa koronafobi etkisinde fizyolojik yansımalar görülüyor olma ihtimali çok yüksektir.

Koronafobinin Bilişsel Yansıması:

Koronafobinin, bilişsel süreçlere etki eden ve belki de tahammül etmesi en zor olan tarafını içermektedir. İnsanda genelde virüsten, kendisinin veya bir yakınının çok kötü etkileneceğine dair bir düşünce filizlendiren, “Bu virüs yüzünden her şeyimi kaybedeceğim.”, “Virüs beni yakaladığı an öldürecek.”, “Ekonomi çökecek ve ben işsiz kalacağım.”, “Annem veya babam virüse yakalanırsa ölecek.” gibi söylemlerin kaynağını oluşturan koronafobinin bilişsel etkisidir. Fizyolojik yansımada verilen örnekten yola çıktığımızda, aynı kişi uzak bir kompartımandan gelen öksürük sesini duyduğunda, kendi ağzında maske, kompartımanlar arasında bayağı bir mesafe ve her kompartımanın kapılarının kapalı, camlarının açık olduğunu bilse dahi virüsün kendisine bulaşacağını, bulaşırsa onu öldüreceğini, ölmese dahi işe gidemeyeceğini ve belki de işten kovulacağını düşünüp bu düşüncelerden ciddi şekilde kaygı ve korku duyabilir.

Koronafobinin Davranışsal Yansıması:

Koronafobinin davranışsal yansımalarında, kaçınma ve güvenceye alma davranışları gözlenebilir. Kişi; toplu taşımaya binmeye, okula veya markete gitmeye, açık alanda yürüyüş yapmaya, kapalı alanda bulunmaya, virüsün bulaşabilme ihtimali olan her türlü duruma karşı mesafelidir ve bu durumlardan kaçınır. Ayrıca sağlıklı olduğunu, her şeyin yolunda gittiğini ve hiçbir sorun olmadığını sürekli kontrol etmek ve güvenceye almak gibi bir istek güder. Daha önce diğer iki yansıma türünde verilen örnekten yola çıkılacak olursa bu kişi, büyük ihtimalle bir trene binmeyi en başından reddedecektir. Binmek zorunda bırakılırsa muhtemelen sürekli bir şekilde kendini dezenfekte edecek ve ateşini ölçüp sağlığının yerinde olup olmadığını kontrol edecektir.

Koronafobiden Korunma Yolları:

Koronafobinin sebep olduğu düşünce ve davranışlardan kendimizi korumak için aslında tam anlamıyla kendimize dönmemiz gerekecektir. Düşünceleri, olayın belirsizliği ve bilinmezliğine odaklamak, olumsuzlukları zihinde sıralamak ve derinleştirmek yerine; pandemi sürecinde kişi, ‘kendine artı değer ne katabilir, mutlu olduğu şeyler nelerdir, bir sonraki okuyacağı kitap veya izleyeceği film ne, ertelediği ve yapmak istediği neler var’ gibi sorular üzerine yoğunlaşabilir. En önemlisi ve aslında uymanın en basit olduğu, sadece güvenilir bir kaynaktan ve sadece günün belirlenmiş bir diliminde salgın ile ilgili bilgi alımı yapmaktır. Böylece kişi yalan-yanlış haber zehirlenmesi yaşamayacak ve psikolojisini daha sağlıklı tutabilecektir.

Psikolojik sağlığı korumak, fizyolojik sağlık için başat önemdedir. Stres ve kaygı, vücudun direncini düşürebilir ve vücudu, daha savunmasız bir durumda bırakabilir. Yalan haber salgınına karşı zihinlerimize maske takmak ve sonu gelmeyen olumsuz düşüncelere mesafe koymak, koronafobi ile mücadelede iyi bir başlangıçtır.

Yazar: OZAN YAZICI

KAYNAKÇA

• Arora, A. Jha, K, A. Alat, P. Das, S, S. (2020). Understanding Coronaphobia. Asian Journal of Psychiatry. Volume: 54. https://reader.elsevier.com/reader/sd/pii/S1876201820304974?token=A9B0FDF82D0299C64F00D499B8545768CB46F515347E99B3C27C9021557E7029EEE83847BC2F5C864B8CE15625F14939. Accessed: 1 October 2020.
• Üstün, Ç. Özçiftçi, S. (2020). COVİD-19 Pandemisinin Sosyal Yaşam ve Etik Düzlem Üzerine Etkileri: Bir Değerlendirme Çalışması. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi. Cilt: 25, ss: 142-153. doi: 10.21673/anadoluklin.721864.
• https://npistanbul.com/koronavirus/koronavirusle-ilgili-yeni-bir-hastalik-koronafobi. Erişim Tarihi: 1 Ekim 2020.
• https://npistanbul.com/koronavirus/doc-dr-tayfun-dogan-psikolojik-saglamliligimizi-koruyalim. Erişim Tarihi: 2 Ekim 2020.