Sokağın Sanat Ayağı: Grafiti

Grafitinin tarihi; Eski Mısır’a kadar uzanmış, hatta mağara duvarlarına resim yapmakla başlamıştır. Tam şeklini alması zaman içerisinde, II. Dünya Savaşı’nda propaganda yapmak için kullanıldıktan sonra 70’li yıllar ve sonrasında olmuştur. 8 ile 11. yüzyılda Kuzeybatı Avrupa’da birçok yeri keşfeden Vikingler’de de görülmüştür. Vikinglerin hakkında ise İstanbul’a geldiklerinde Ayasofya’nın korkuluklarına “x was here” şeklinde grafiti kazıdıkları söylenmektedir.

Grafiti Nedir?

Grafiti sözcüğü, İtalyancadan türemiş olup “yazmak, çizmek” anlamına gelmektedir. Grafiti, Amerika’da politik olarak seslerini duyurmaya çalışan genç çete ve eylemcilerin bir başkaldırısı olarak ortaya çıkmış, sonrasında tüm dünyaya yayılmıştır. Bu sanatın ortaya çıkmasında hip hop, rap ve punk gibi türler, kültürler etkili olmuştur. Düz yazı stilinin çeşitli renk, boya ve görsel ögelerle tasarım hâlinde yapılmasıyla can bulmuştur. Grafiti, sokakta herkesin görebileceği şekilde kamuya ait yerlerde yapılmaktadır.

Grafiti ilk dönemlerinde, halka açık ve kamusal alanlarda yapıldığından ve sanat kaygısı taşımadığından, toplumda “vandalizm” olarak algılanmıştır. Stencil (şablon) grafitinin başkenti olarak sayılan Melbourne’de, 2006 yılında İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları başlamadan önce, devlet tarafından da vandalizm olarak görülmüş ve yasaklamıştır. O dönemde, Nicholas Hansen’ın sokak sanatını ele alan “Rush” adlı belgeseli gösterime girmiş ve gündeme oturmuştur. Belgeselin de etkisiyle Melbourne’de yaşanan gerginliğin yatıştığı söylenmektedir. Artık grafiti, protesto dili ve kendine özgü duruşu sayesinde topluma  vermek istediği mesajı her alanda etkili bir biçimde ileten sokak sanatı hâline gelmiştir. Grafiti, her ne kadar siyasal ve toplumsal mesajlar içeren bir sokak sanatı da olsa her sanatçının çizgisi, yazı stili ve kullandığı boyalar da dâhil olmak üzere biricik ve bağımsızdır. Esin kaynağı toplumsal olaylar olmasına rağmen bir sanatçının elinden çıkması, onu günümüzde sanat dalı yapmaktadır. Grafiti sanatını anlamak için sanatçılarını daha yakından tanımak gerekmektedir.

İşte Grafiti Sanatının iki Ünlü Sanatçısı:

1- Banksy: Grafiti sanatının en esrarengiz ismi olarak bilinen Banksy, İngiltere başta olmak üzere birçok ülkede yaptığı duvar resimleriyle tanınmaktadır. Öyle bir sanatçıdır ki ünlüdür ama tanınmaz. Banksy’nin popüler olmasının nedeni yaptığı duvar resimleriyle birlikte gerçek kimliğinin bilinememesinden kaynaklanmaktadır. Hakkında bilinen ise 1974 Bristol doğumlu olduğu ve “Banksy” adını kullandığıdır. En son 2008’de bir gazete, Banksy’yi Robin Gunningham olarak açıklamış ama bilginin doğruluğu kanıtlanamamıştır. Banksy ise kimliğini hiçbir zaman açıklamayacağını söylemiştir. “Gerilla artist” olarak anılan sanatçı, eserlerinde savaş karşıtı, tüketim çılgınlığını eleştiren, çevreci ve hayvan haklarına dikkat çeken bir tutum sergilemektedir.

Banksy’nin 2002 yılında Londra’da başlamış olduğu duvar resmi serisinden “Kırımızı Balonlu Kız” eseri.

Banksy’in duvar resmini tabloya uyarladığı bu eseri, 2018 yılında Sotheby’s müzayedesinde 1,4 milyon dolara satılmıştır. Eser satıldıktan sonra müzayede sırasında içine yerleştirilen mekanizma sayesinde parçalanmıştır. Banksy ise kısa bir süre sonra instagram hesabından yaptığı paylaşımda mekanizmayı kendisinin yerleştirdiğini göstermiş ve “Going, going, gone…”notunu ekleyerek adeta gösteri sanatına dönüştürmüştür. Bu olaydan sonra eserin fiyatı yaklaşık 12 milyon lira olarak hesaplanmıştır.

2- Shamsia Hassani: Afganistanlı kadın grafiti sanatçısı olan Shamsia Hassani; 1988 yılında dünyaya gelmiş, çocukluğunu İran’da geçirmiştir. Kabil’de yaşamakta olup eğitimini de Kabil Üniversitesinde tamamlamıştır. Aynı üniversitede doçent olmuş, çağdaş sanat kolektifi olan Berang Arts‘ı kurmuştur.

“Sadece bir rüyaydı, şehrimin duvarlarını boyamak benim hayalimdi ve bu yüzden ona Dreaming Graffiti adını verdim.”

2010 yılında katılmış olduğu bir atölye çalışması ardından Kabil sokaklarında grafiti yapmaya başlamıştır. Amacı, savaşın maskelediği Kabil sokaklarında farkındalık yaratmak olmuştur. Hassani, sanatını Afganistan’da yaşayan kadınların trajedilerini anlatmakta bir araç olarak görmektedir. Burkalı kadınların hikâyelerinden hareketle onları daha çağdaş, daha mutlu ve daha güçlü göstermeye çalıştığını söylemektedir. Savaşın tüm olumsuzluklarını gölgelemeye çalışarak eserlerini bu doğrultuda şekillendirmektedir. Hassani bir röportajında, sokakta grafiti yaparken birçok insanın dikkatini çektiğini ve ilgi duyduklarını söylerken zorlukları da dile getirmektedir. Çeşitli nedenler dolayısıyla sokakta grafiti yapamadığı zamanlarda kendi yöntemi olan “Dreaming Graffiti” sayesinde yaptığı eserleri, Kabil sokaklarıyla buluşturmaktadır. Bu yöntemi şu şekildedir: Grafiti yapmak istediği duvarların fotoğrafını çekip o fotoğrafları büyük ölçekli olarak bastırmış, fırçasıyla bastırdığı fotoğrafların üstüne çizimler yaparak grafiti sanatına yeni bir soluk kazandırmıştır. Yaptığı işlere baktığı zaman şehrinin duvarlarına çizim yaptığını hayal etmiş, bu yüzden de tekniğin adına Dreaming Graffiti demiştir.

Sonuç olarak grafiti, sokakların duvarlarına ilk bakışta anlaşılması güç yazılar yazmaktan çok ötededir. Alt metinleri olan, tüm insanlığa bir şeyler anlatma çabası içerisinde ve genelde de anlaşılmayı bekleyen sokağın sanatsal sesidir. Sokakta yapıldığı için kamu malına zarar verme suçuyla bağdaştırılan grafiti sanatı, yıllarca vandalizm olarak anılmıştır. Sokak, sanatçısı için tüm çıplaklığı ve doğallığıyla her kesim ve yaştan insana ulaştığı evrensel bir sahnedir. Grafiti sanatının felsefesi de buradan gelmektedir.

Yazar: Dicle Bazman
Editör: Emine Türal

Kaynakça:   

• Erdem, S. (2018). Grafiti ve Sokak Sanatının Tarihsel Süreçte İletişim Stratejileri Açısından Değerlendirilişi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı, Konya. Erişim Adresi: http://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12452/3511
• Grafiti. (2008). Vikipedi: Özgür Ansiklopedi. 16 Haziran 2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Grafiti adresinden erişildi.
• Shamsia Hassani. (2016). Vikipedi: Özgür Ansiklopedi. 16 Haziran 2021 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Shamsia_Hassani#cite_note-:0-8 adresinden erişildi.
• Brittney. (2013). “Art is stonger than war”: Afghanistan’s first female street artist speaks out interview. Erişim Adresi: https://artradarjournal.com/2013/07/19/art-is-stronger-than-war-afghanistans-first-female-street-artist-speaks-out/
• Zen, B. & Eken, G. (2017). Sokak Sanatının Gizli Sanatçısı, Banksy. Art-Sanat Dergisi. (8) . 499-519. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/783329
• Shamsia Hassani. (2021). Imagin Sergisi. Erişim Adresi: https://www.shamsiahassani.net/imagine-exhibition

Görsel Kaynakça: 

• Kapak Görseli: https://www.pexels.com/tr-tr/fotograf/cok-renkli-graffiti-2119706/
• Görsel 1: https://tr.pinterest.com/pin/747386500641420626/
• Görsel 2: https://vogue.com.tr/metropol/banksynin-kirmizi-balonlu-kiz-eseri-14-milyon-dolara-satildi
• Görsel 3: https://tr.pinterest.com/pin/1337074882442950/
• Görsel 4 ve 5: https://www.shamsiahassani.net/